"Қазақстан темір жолы" пойыздардың кешігуімен, лас вагондармен, түрлі төтенше жағдайлармен және ереуілдермен қазақстандықтардың есінде. Жақында "Қазақстан Темір Жолы" ҰК жолаушылар пойызының дөңгелегінің астында қалған вагон депосының екі қызметкерінің қайғылы қазасы, ереуіл және теміржолшылардың ҚТЖ басшысы мен Президентке бейнежолдауы ел тұрғындарын біраз елеңдетіп тастады,- деп хабарлайды newsroom.kz порталы ulysmedia.kz-ке сілтеме жасап.
Неліктен "Самұрық-Қазына" қорының қол астындағы компания өзінің топ-менеджерлері үшін керемет жалақы мен сыйлықақыларға ақша аямайды, ал жұмысшылар қалыпты еңбек жағдайларын жасай алмайды?
Коммерциялық құпия
21 қаңтар күні таңертең елімізде жантүршігерлік жаңалық болды. Жамбыл облысындағы Жиделі — Бірлік аралығында вагон депосының екі қызметкері "Астана-Шымкент" жолаушылар пойызы дөңгелегінің астында қалды. Дайындық пунктінің бригадирі Тоқтағұл Истаев пен вагондардың аға тексеруші-жөндеушісі Талғат Қазабеков қаза тапты. Сол кезде "Қазақстан Темір Жолы" баспасөз қызметі:
- Пойыз жүргізушісі төтенше тежеуді қолданды, бірақ апаттан құтылу мүмкін болмады. Барлық мән-жайларды анықтау үшін оқиға орнына ҚТЖ комиссиясы барды. Тергеу басталды,- деді.
Тәжірибелі теміржолшылар (Истаевтың жұмыс өтілі 29 жыл, Қазабеков – 36 жыл) қауіпті жағдайды қалай жеңе алмағаны тек ҚТЖ комиссиясын ғана қызықтырған жоқ.
Редакция қайғылы оқиғадан кейін бірден "ҚТЖ "ҰК" АҚ-ға ресми сұрау жіберіп, онда қаза тапқан жолаушылардың еңбек жағдайлары, жалақысы, әлеуметтік кепілдіктері және отбасыларына көмек туралы ақпарат беруді сұрады.
Жауап ұзақ уақыттан кейін келсе де, аппарат басшысы Серік Кеулімжаевтың қолы қойылған хатта "ҚТЖ-Жүк тасымалы" ЖШС-не жататын 288 темір жол разъездері мен озу пункттерінде 1 712 қызметкер еңбек ететіндігі туралы хабарланды. Олардың бір бөлігінде екі демалыс күні, екінші бөлігінде бір демалыс бар.
- Бес күндік немесе алты күндік жұмыс аптасын жұмыс беруші еңбек және ұжымдық шарттардың талаптарына немесе жұмыс берушінің актісіне сәйкес белгілейді, - деп жауап берді Кеулімжаев мырза.
Бұл ретте ҚТЖ басшылығы ауысым бойынша еңбек ететін қызметкерлерді атады.
- ҚР ЕК-нің 73-бабына сәйкес, ауысымдық жұмыс өндірістік процестің ұзақтығы күнделікті жұмыстың рұқсат етілген ұзақтығынан асатын жағдайларда белгіленуі мүмкін. Осылайша, үздіксіз тасымалдау процесіне байланысты жұмысшыларға ауысымдық жұмыс режимі белгіленеді. Теміржол разъездерінде жұмыс істейтін негізгі мамандықтар - разъезд бойынша кезекшілер, вагондарды тексеруші-жөндеушілер, вагондарды тексерушілер.
Басшылық бұл жұмысшылардың жалақысы туралы коммерциялық құпиялыққа сілтеме жасай отырып, айтпады.
Бірақ ұсынылған әлеуметтік жеңілдіктерді сипаттауда АҚ басшылығы сөзге сараңдық танытпады. "ҚТЖ-Жүк тасымалы" қызметкерлеріне берілетін материалдық игіліктердің аударымы толық бір бетті алды. Мұнда Қазақстан мен таяу шет елдердің сауықтыру орталықтарында-"Ақ тілек", "Жайлау", "Арман", "Мойылды" санаторийіне, курорттық жерлерге жолдамалар көрсетілді. С. Сейфуллин және шалғайдағы т/ж разъезд қызметкерлерін қызметтік көлікпен жұмысқа және кері жеткізу, зейнеткерлерге тістерді тегін протездеу және баланың тууына немесе асырап алуына байланысты бөлу жөніндегі жұмысқа келген жас мамандарға, зейнеткерлерге, көп балалы отбасыларға, олардың мерейтойларына орай қызметкерлерге материалдық көмек түрінде көптеген төлемдер, "чернобыльдықтарға" - аварияны жоюшыларға, ауған жауынгерлеріне, 1 топтағы мүгедектігі бар зейнеткерлерге, ерекше қажеттіліктері бар балалары бар қызметкерлердің отбасыларына және т. б. жеңілдіктер көрсетілді.
Жұмыс орнында теміржолшылар қаза тапқан жағдайда басшылық олардың отбасыларына "қызметкердің жылдық жалақысының он еселенген мөлшерінде, бірақ он мың АЕК-тен аспайтын мөлшерде моральдық көмекті өтеуді қамтитын біржолғы жәрдемақы төлеуге" кепілдік береді.
ҚТЖ басшылығы айтқан ақпаратты ескере отырып, бір ғана сұрақ түсініксіз болып қалды: неге мұндай "шоколад" жағдайында теміржолшылар жалақыны көтеру және еңбек жағдайларын жақсарту талаптарымен үнемі ереуілге шығады?
Тозақ "темір"
Жақында БАҚ-та Маңғыстау теміржолшыларының бейнеөтініші пайда болды, онда олар Президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа және "ҚТЖ "ҰК" АҚ басшысы Нұрлан Сауранбаевқа жалақыны 100 пайызға арттыру және еңбек жағдайларын жақсарту талаптарын айтты.
Бес минуттық бейнероликте теміржолшылар өз жұмыстарының шындығын, яғни қиын жұмыс барысын, демалуға берген орынның мал қораға айналғанын, еңбек құралдарының сыйқын көрсетті.
- Біз техниканы қоятын Сайотестегі гараждың төбесі құлады, - деді теміржолшы Аманжан Құлбаев.
- Ішке құлады. Қалыпты жұмыс жағдайлары жоқ. Гараж апатты. Біздің екі УАЗды жігіттер таңертең жылы температурада әкелу үшін, үйлеріне айдап кетеді.
Болат магистралінің жұмысшылары "Қазақстан темір жолына" шұғыл тексеру жүргізуді талап етті.
- Жұмыс істей алмайтын бастықтарды жұмыстан шығару керек, - деді олар.
Осындай талаптармен теміржолшылар ғаламдық желінің кеңістігіне бірінші рет кіріп отырған жоқ. Мәселен, осы жылдың басында Жамбыл облысындағы Шу станциясындағы вагон күзетшілері биліктен жалақыны көтеруді талап етті. Инфляцияға байланысты олар 2024 жылы оны 50% - ға арттыруды сұрады.
ҚТЖ-да ереуілдер 2022 жылы және одан бұрын болған. Қауіпті және қажырлы еңбегі үшін теміржол жұмысшылары тиын алады, ал олардың еңбек жағдайлары өзгермеді.
Теміржолшылардың өздері компанияның "міндеттемесін" былай түсіндіреді:
- Шағын станцияларда жұмыс жоқ, ал теміржолда жалақы аз болса да, тұрақты. Неліктен "теміржолдың" тарихы соншалықты терең деп ойламадыңыз ба? Тұрақты болғаны үшін..
Сыбайлас жемқорлыққа байланысты жанжалдар, "ҚТЖ "ҰК" АҚ топ-менеджерлерінің орасан зор сыйақылары және ұлттық компанияның орасан зор қарыздары бары белгілі.
2023 жылғы желтоқсанда көлік министрі Марат Қарабаев ҚТЖ проблемалары жылдар бойы жинақталғанын мәлімдеді. Тек Вагон паркінің тозуы 60% құрайды.
БАҚ-та пайда болған бірнеше жыл ішінде "ҚТЖ "ҰК" АҚ-ның қаржылық есептері ақпараттық өрісті жарып жіберді:
Сауранбаев бастаған негізгі басқару персоналының 15 мүшесі 2021 жылы 807 млн теңге, яғни әрқайсысы 54 млн теңгеден алды. Осы басқарушылардың әрқайсысының ай сайынғы жалақысы 4 млн 480 мың теңгені құрады.
Бұл сандар шындыққа қаншалықты сәйкес келеді, біз соттай алмаймыз. Дегенмен, Ұлттық Компания басшылығының ертегі жалақысы мен бонустары, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық схемалары туралы ақпарат ақпараттық кеңістікте бірінші рет пайда болып отырған жоқ. Өткен жылы көлік прокурорлары "ҚТЖ-Жүк тасымалы"ЖШС филиалдарында сыйақылар мен төлемдерді заңсыз есептеу фактілерін анықтады. Залал сомасы 10 млн теңгеден асты. Бас прокуратураның ресми өкілі Дархан Дүйсембай ҚТЖ филиалдарында жұмыс істемейтін 742 қызметкерге сыйлықақы төленгенін айтты.
Өткен жылы сенатор Закиржан Кузиев ҚТЖ-ны бәсекелестік үшін айыптады.
- Инсайдерлік ақпарат бойынша шетелдік жүк жөнелтушілер мен экспедиторларға "Кедентранссервис" АҚ және KTZ Express АҚ ҚТЖ-мен үлестес ұйымдары арқылы өз өтінімдерін қайта ресімдеу ұсынылады. Мұндай әрекеттер жосықсыз бәсекелестікке жағдай жасайды және Кәсіпкерлік кодексінің нормаларына қайшы келеді деп санаймыз, - деді ол өзінің депутаттық сауалында.
Кейінірек KTZ Express АҚ - ҚТЖ еншілес компаниясы екені белгілі болды, 2018 жылдан бастап контейнерлік тасымалдаумен айналысады, бірақ бір теңге салық төлемеген.
Сыбайлас жемқорлық?
Осының бәрімен өткен жылы компанияда 2 триллион теңге қарыз "ілулі" екені белгілі болды. ҚТЖ - дан түскен пайда бұл қарызды өтемейді, мысалы, 2022 жылы компания 36,9 млрд теңге, 2021 жылы-119,1 млрд теңге, 2020 жылы – 16,2 пайданы хабарлады. Бұл төлем үшін жеткіліксіз. Бұл ретте "Қазақстан темір жолы" компаниясының Басқарма Төрағасы Нұрлан Сауранбаев "Самұрық-Қазына" холдингінің арқасында ҚТЖ-ның шетел валютасындағы борышын 54-тен "30% - ға дейін "төмендетуге қол жеткізгенін хабарлады.
2023 жылдың ақпан айында Бас көлік прокуратурасы "Қазақстан темір жолы"АҚ басшылығына қатысты тергеу жүргізіп жатқанын айтты. Олар бизнеске кедергі жасады деп күдіктелуде. Келтірілген залал сомасы 1,5 млрд теңгеден асты.
2022 жылдың қаңтар айының соңында " ҚТЖ " ҰК " АҚ қызметкерлері ел Президентіне жасырын түрде жүгініп, ұлттық компанияның жоғары лауазымды тұлғаларын сыбайлас жемқорлық, ұрлық және ақшаны заңсыз алып кетті деп айыптады.
– Жыл сайын миллиондаған доллар қазынаға түспей, теміржол көлігі саласын толық бақылайтын бірнеше олигархиялық топтардың қалтасына түседі, - деп хабарлады үндеу авторлары.
Бұл ретте, олардың айтуынша, құқық қорғау органдары, прокуратура, қаржы полициясы "Директорлар кеңесі мен басқарма басшылығының іс-қимылдарына қамқорлық жасайды".
Теміржолшылар айтқан себеп бойынша: туыстық байланыстар орын алған.
Олардың айтуынша, сол кезде финпол төрағасының ағасы Әнуар Ахметжанов, ШҚО әкімінің күйеу баласы Ерлан Қойшыбаев, бірінші вице-министрдің ағасы Армат Сұлтанов, отставкадағы ҰҚК генералы Самат Әбіштің әйелінің ағасы Едіге Мұханов жұмыс істеген.