Биржа басшылығы ҚР Ауыл шаруашылығы министрлігі мен ҚР Сауда және интеграция министрлігіне тиісті хат жолдап, бұл жүйенің тиімділігі мемлекеттік қолдаусыз жүзеге аспайтынын атап өтті.
Нарықтағы қазіргі жағдай
Сарапшылардың айтуынша, картоп тапшылығы мен бағасының күрт өсуінің басты себептерінің бірі – тұрақтандыру қорларындағы өнім көлемінің төмендігі. Жүргізілген тексерулер кейбір облыстарда жоспарланған қорлардың тек 1-10%-ы ғана расталғанын көрсетті. Бұл баға алыпсатарлығы мен делдалдар тарапынан жасалатын жасанды тапшылыққа жол ашады.
Осы мәселеге байланысты биржа өнімді алдын ала сату мүмкіндігін қамтамасыз ететін фьючерстік келісімшарттарды енгізуді ұсынып отыр.
Ұсынылған модельдің негізгі элементтері:
Фьючерстік келісімшарттар – фермерлер өнімді алдын ала сату арқылы қаржыға қол жеткізеді және несиелік тәуекелдерін азайтады.
Субсидиялар мен мемлекеттік қолдау – ӘКК немесе «Даму» қоры арқылы фермерлердің қаржылық жүктемесін жеңілдету.
Ашық баға белгілеу механизмі – алыпсатарлықтың алдын алып, нарықтағы әділ бағаны қамтамасыз ету.
Тәуекелдерді төмендету – фьючерстік сауда арқылы инфляцияны бақылау және бағаны тұрақтандыру.
Міндетті тіркеу жүйесі – картопты биржалық тауар ретінде тіркеу арқылы нақты ұсыныс пен сұранысты анықтау.
Биржа өкілдері фьючерстік сауданы жүзеге асыру үшін нақты нормативтік базаны әзірлеу қажеттігін атап өтті. Қазіргі таңда картоп биржалық тауарлар тізіміне енгізілгенімен, ол бойынша мәмілелерді тіркеу міндетті емес. Егер бұл жүйе енгізілсе, мемлекет бағаның нақты динамикасын бақылауға мүмкіндік алады.
Мемлекеттік органдардың ұстанымы қандай?
Бұған дейін «Каспий» тауар биржасы Ауыл шаруашылығы министрлігі мен Сауда және интеграция министрлігіне осыған ұқсас ұсыныстарын жіберген, алайда толыққанды жауап болмаған. Осыған байланысты биржа бұл мәселені қайта көтеріп отыр.
«Каспий» тауар биржасы» АҚ президенті Мұрат Қадисов картоп нарығындағы тұрақсыздық жыл сайын қайталанатынын және оны шешу үшін жаңа тәсілдер қажет екенін мәлімдеді.
«Жыл сайын картоп нарығы тапшылық пен бағаның өсуі сияқты қиындықтарға тап болады. Егер басқару мен үйлестіру тәсілдері өзгермесе, бұл мәселелер одан әрі ушыға түседі. Сондықтан біз фьючерстік келісімшарттар арқылы баға тұрақтылығын қамтамасыз етуді ұсынамыз. Бірақ бұл мемлекеттік органдардың белсенді қатысуынсыз жүзеге аспайды», – деді Мұрат Қадисов.
Биржа мемлекеттік органдарды бастаманы қарастырып, ұсынылған модельге баға беруге немесе тауар биржаларының рөлін ескере отырып, балама тәсіл ұсынуға шақырады.
Сарапшылар не дейді?
Экономистердің пікірінше, Қазақстанда ауыл шаруашылығы өнімдерінің бағасын реттеу тетіктері толық қалыптаспаған. Картоп сияқты маусымдық өнімдердегі баға тұрақсыздығы аграрлық сектордағы жүйелі проблемалардың белгісі.
Биржалық саудаға көшу фермелерге тұрақты қаржыландыру көзін табуға мүмкіндік беріп, алыпсатарлықтың алдын алуы мүмкін. Алайда бұл механизм толық іске асуы үшін мемлекет тарапынан субсидиялар мен нормативтік-құқықтық актілер қажет.
Қазақстан картоп бағасын тұрақтандырудың жаңа жүйесіне көше ме, әлде бұрынғы әдістерді жалғастыра ма? Бұл сұрақтың жауабы алдағы уақытта белгілі болады.