Төменде ата-аналар жиі айтатын, бірақ бала жан дүниесіне ауыр тиетін бес сөйлемді талдадық.
1. «Сенен түк шықпайды», «Соны да түсінбейсің бе?»
Бұл — өзін-өзі бағалауды ең қатты жаралайтын сөйлемдердің бірі.
Бала мұны естігенде, өзінің қабілетіне емес, ата-анасының көңіліне қарап бағалай бастайды.
Нәтижесінде:
– бастамашылдық төмендейді,
– қорқыныш көбейеді,
– сәтсіздіктен қашу қалыптасады.
👉 Дұрыс баламасы: «Қазір қиын болып тұр, бірақ сен үйреніп кетесің. Мен көмектесемін.»
2. «Басқа балаларға қарашы!»
Салыстыру — тәрбиедегі ең зиян тәсілдердің бірі.
Бала өзін өзгелердің көлеңкесінде тұрғандай сезінеді. Бұл қызғаныш, қызбалылық, өзіне сенбеу сияқты қасиеттерді қалыптастырады.
👉 Баламасы: «Сенің өзіңе тән күшті жақтарыңды көремін. Кеттік, бірге дамытайық.»
3. «Мені ұятқа қалдырма»
Бұл сөйлем баланың бойына ұяттан емес, қорқыныштан тұратын тәртіпті қалыптастырады.
Бала әрекетті дұрыс жасайын деп емес, ата-анасын масқараламау үшін жасайды.
👉 Баламасы: «Келесіде бұны дұрыс жасауға тырысайық. Саған сенемін.»
4. «Сен әлі кішкентайсың, түсінбейсің»
Бұл сөз бала ойын, сұрағын және сезімін төмендетеді.
Нәтижесінде:
– бала өз пікірін айтуға қорқады;
– көп нәрсені ішіне сақтауды үйренеді;
– эмоциясын жасырады.
👉 Баламасы: «Сенің ойың маңызды. Кел, бірге талқылайық.»
5. «Мен шаршадым сенен» немесе «Жынымды келтірдің»
Бала мұны өз болмысы қабылданбайды деп түсінеді.
Тіпті мінез-құлқы емес, «мені» жек көріп тұр деп ойлайды.
👉 Баламасы: «Қазір мен шаршадым, сәл демалып алайын. Одан кейін сөйлесеміз.»
Неге сөз осыншама маңызды?
Бала миы дәл қазір қалыптасу кезеңінде.
Әр сөз — оның өзін-өзі қабылдауына құйылатын «бағдарлама».
– Жақсы сөз — сенімділік береді.
– Ауыр сөз — ішкі кедергілер мен комплекстерді қалыптастырады.
– Қайталанатын сөз — мінезге айналады.
Сондықтан баланы құрметпен тыңдау, сезімін қабылдау, эмоциясын басқаруға үйрету — әр ата-ананың басты міндеті.