Қазақстанда тұтынушылық несие беру жүйесі жаңа кезеңге қадам басты. 2025 жылдың қазан айынан бастап банктер мен микроқаржы ұйымдары (МҚҰ) қарыз алушының тек кредиттік тарихын ғана емес, оның қазіргі қаржылық тәртібін де міндетті түрде сараптайды. Яғни бұрын теріс кредиттік тарихы бар адамдарға жедел несие алу әлдеқайда қиынға түспек. Себебі реттеуші органның айтуынша, бұрынғы төлем қабілеттілігін бағалау әдісі бүгінгі жағдайға сәйкес келмей қалған.
Не өзгерді?
Бұған дейін несие беру үшін оң кредиттік тарих мен тұрақты табыстың болуы жеткілікті еді. Енді бұл талаптар толықтырылған. Енді қарыз алушының қаржылық әдеттері ескеріледі:
— Қаншалықты жиі несие рәсімдейді?
— Қарыздарын уақытылы өтей ме?
— Табысқа сай шығынданып жүр ме?
Реттеушінің айтуынша, бұл — жауапты несие жүйесіне көшу қадамы.
Қосымша бағаланатын көрсеткіштер:
• Соңғы 12 айдағы төлем кешіктіру фактілері
• Несиелер мен микронесиелер алу жиілігі
• Қарыз жүктемесінің табысқа қатынасы
• Карта, бөлеп төлеу жүйелері мен POS-несиелер бойынша тәртібі
Бұл өзгерістер не үшін енгізілуде:
• Артық қарызға бату қаупі жоғары азаматтарға несие алуды шектеу
• Проблемалық несиелер үлесін азайту (ҚҚҚ агенттігі МҚҰ секторында бұл көрсеткіш 9%-дан асқанын мәлімдейді)
• Несие нарығының ұзақ мерзімді тұрақтылығын қамтамасыз ету
Ерекше назар «несиелік карусельге» аударылып отыр — адам ескі қарызын жабу үшін қайта-қайта жаңа микрокредит алады. Мұндай тәртіп қауіпті, өйткені қарыз алушыны қарыз тұңғиығына батырады. Жаңа жүйе осындай жағдайларды ерте анықтауға мүмкіндік береді.
Нарық бұл өзгерістерді сақтықпен қабылдауда. Банктер мен МҚҰ жаңа скорингтік модельдерді енгізуге қосымша шығын жұмсайды. Алайда халықаралық тәжірибе көрсеткендей, тәуекелді терең талдау түптеп келгенде дефолт деңгейін төмендетіп, жүйеге деген сенімді арттырады.
Қазақстандықтар үшін бұған дейін несие алу бірнеше рет басу арқылы жүзеге асатын жеңіл процесс болып келді. Енді талаптар сәл күрделенеді, бірақ қауіпсіздігі де артады. Қаржылық тәртіп — енді жай ғана кеңес емес, міндетті талап.