Агенттік несие шарттарын өзгерту мен қарызды кешіру жолдарын түсіндірді. Қаржылық қиындыққа тап болған қарыз алушылар кредиторға (банк, МҚҰ немесе коллекторға) өтініш беріп, төлемді азайту немесе мерзімді ұзартуды сұрай алады.
Өтінішке жағдайдың нашарлағанын растайтын құжаттар қоса тапсырылады: жұмыссыздық туралы анықтама, жұмыстан шығу, сырқат, жақын туысының қайтыс болуы, мүгедектік, жазатайым жағдайдан келген зиян немесе сот шешімдері. Толық тізім ҚНРДА сайтында жарияланған.
Өтінішті жеке барып, қосымша арқылы немесе шартта көрсетілсе, email арқылы жолдауға болады. Кредитор оны 15 күн ішінде қарауы тиіс. Егер шешім көңілден шықпаса, қарыз алушы омбудсменге жүгіне алады: банктер бойынша – bank-ombudsman.kz, микроқаржы ұйымдары бойынша – mfombudsman.kz. Бұл қызмет тегін әрі шешімі міндетті түрде орындалуы керек.
Ал үмітсіз қарыздар үшін азаматтардың банкроттық рәсімі бар. Шарттары: қарыз көлемі 1600 АЕК-тен жоғары (2025 жылы – 5,9 млн теңге), табысы мен мүлкі жоқ, 12 ай бойы төлем жасалмаған, жеке кәсіпкер ретінде тіркелмеген және бұған дейін банкроттық не қайта құрылымдау рәсімінен өтпеген болуы шарт. Өтінішті eGov.kz арқылы немесе ХҚКО-да беруге болады.
Бұл механизм қарыз алушыларды қорғайды, бірақ талапты күшейтеді. 2025 жылы үй шаруашылықтарының қарыз жүктемесі табыстың 40%-ына жетіп, мерзімі өткен төлемдер 7%-ға артқан. Қайта құрылымдау дефолт тәуекелін азайтса, банкроттық несиелерге қолжетімділікті 5 жылға шектейді және мемлекеттік қызметтегі кей лауазымдарға 3 жылға жол жаппақ. Бұл қарыз алушыларды тартындыруы мүмкін, ал банктер мен МҚҰ тәуекелді басқаруды күшейтуге мәжбүр.
Агенттік ескерткеніндей, өтініш бергенде қаржылық қиындықты дәлелдейтін құжаттарды ұсыну маңызды. Омбудсменге жүгіну үшін несие шарты, төлем кестесі, кредитордың жауабы және осы құжаттардың көшірмелері қажет.
Банкроттық қарыздан құтқарғанымен, азаматтың мәртебесі ресми тізімдерге енгізіледі. Бұл беделге әсер етеді. Рәсім тегін және eGov.kz порталы немесе ХҚКО арқылы жүргізіледі. 2024 жылы 1200 қазақстандық банкроттыққа өтініш берген, бірақ тек 30%-ы құжаттық қиындықтарға байланысты рәсімді соңына дейін жеткізе алған.