Қауіпті қарым-қатынасты қалай ерте тануға болады және әйелдер неге зорлық-зомбылық шеңберінен шыға алмай қалады?
Қарым-қатынас адамның ең маңызды әлеуметтік қажеттіліктерінің бірі болып табылады. Алайда кей жағдайларда бұл байланыс қауіпті сипатқа ие болуы мүмкін. Ерте кезеңде осындай қауіпті серіктесті танып, зорлық-зомбылық шеңберіне түсіп қалмаудың маңызы зор.
Болашақ серіктестің қауіпті екенін қалай ерте байқауға болады?
Психологиялық зерттеулер көрсеткендей, абьюзивті қарым-қатынастың белгілері көбінесе бастапқы кезеңдерде-ақ байқалады. 2005 жылы жарияланған Ланди Бэнкрофтың (Lundy Bancroft) зерттеуіне сәйкес, зорлық-зомбылыққа бейім адамдардың ортақ сипаттары бар: олар бақылауға, үстемдік етуге ұмтылады және өз әрекеттері үшін жауапкершілікті басқаға жүктеуге бейім.
Мысалы, серіктес тым тез жақындасуға тырысса, бірден қарым-қатынастың байыпты болуын талап етсе, бұл – алаңдататын белгі. Сол сияқты, сіздің әлеуметтік ортаңызды шектеуге тырысу, достарыңыз бен отбасыңыздан алыстату – манипуляция мен бақылаудың бастапқы формасы болуы мүмкін.
Қауіпті қарым-қатынастың алғашқы дабыл белгілері қандай?
- Қауіпті қарым-қатынастың алғашқы сигналдарына мыналар жатады:
• Эмоциялық қысым: серіктес сіздің пікіріңізді жоққа шығарып, өз пікірін жалғыз дұрыс ретінде танытады;
• Қызғанышты «махаббат» ретінде көрсету: «Мен сені қатты жақсы көремін, сондықтан сені ешкіммен бөліскім келмейді» деген сөздер романтика емес, бақылау ниетінің көрінісі болуы мүмкін;
• Шекараларды бұзу: сіздің жеке кеңістігіңізге қол сұғу, рұқсатсыз телефонды тексеру, қайда, кіммен жүргеніңізді үнемі бақылау;
• Тұрақсыз мінез-құлық: бірде жұмсақ, бірде қатігез болу.
Бұл белгілердің бәрі — қарым-қатынастың тепе-теңдікке емес, күш пен бақылауға негізделіп жатқанын көрсетеді. Жапониядағы Tsutsumi және Kawakami (2004) жүргізген зерттеуіне сәйкес, психологиялық зорлықтың әсері физикалық зорлықпен тең дәрежеде травматикалық салдарға әкелуі мүмкін.
Неліктен кейбір әйелдер зорлық-зомбылыққа ұшырағаннан кейін қатынасты үзуге қиналады?
Бұл сұраққа біржақты жауап беру қиын, себебі әр жағдайдың астарында терең психологиялық, әлеуметтік және экономикалық себептер жатыр.
Зерттеулер көрсеткендей (Walker, 1979 – «Зорлық шеңбері» теориясы), абьюзерлер жиі "бал айы – қысым – зорлық – кешірім" циклын құрады. Бұл цикл жәбірленушінің үмітін оятып, өзгеруге сендіреді, бірақ зорлық қайта оралады.
Сонымен қатар:
• Эмоциялық байланыс – адам сүйетін адамының өзгеруіне сенгісі келеді;
• Өзін-өзі бағалаудың төмендеуі – ұзақ уақыт эмоционалдық қорлау адамның өзіне сенімін жояды;
• Экономикалық және әлеуметтік тәуелділік – табыстың болмауы, балалы болу, қоғам тарапынан қысым (мысалы: "отбасын сақтау керек") кедергі болады;
• Қорқыныш – кеткен жағдайда қудалауға ұшырау мүмкіндігі.
БҰҰ-ның UN Women агенттігінің 2021 жылғы деректеріне сәйкес, көптеген әйелдер құқық қорғау органдарына хабарласудан қорқады немесе нәтижесіне сенбейді. Бұл да зорлықты тоқтатуды қиындатады.
Әйелдер зорлық-зомбылық құрбаны болмау үшін қандай психологиялық дағдыларды дамыту керек?
Мұндай дағдылардың негізгі мақсаты – адамның ішкі тұрақтылығын арттырып, өзін қорғауға дайын болуын қамтамасыз ету. Бұл үшін келесі қабілеттерді дамыту маңызды:
• Жеке шекараны орнату
Өзінің шекарасын түсініп, оны сақтай білу – зорлықтың алдын алудың негізі;
• Сезімін тану және білдіру
Эмоцияларды баспай, оларды танып, қауіп төнген жағдайда көмектен бас тартпау;
• Сын тұрғысынан ойлау
Серіктестің әрекетіне шынайы баға беру, махаббатты манипуляциядан айыра білу;
• Өзін-өзі бағалау және өзін құрметтеу
Өзіне деген сенім зорлықты қабылдамауға көмектеседі;
• Көмек сұрай білу;
Психологтарға, дағдарыс орталықтарына жүгіну – әлсіздік емес, керісінше, жауапкершілікті шешім.
Қауіпті қарым-қатынасты ерте кезеңде тану – әйелдің өмірі мен психикалық денсаулығын сақтаудың басты шарты. Ал зорлық құрбандары болған әйелдерге көмек көрсету – қоғам мен мамандардың ортақ жауапкершілігі. Тиісті психологиялық дағдыларды дамыту, өз құқықтарын білу және қолдау жүйелеріне сену – қауіпсіз әрі тең құқықты қарым-қатынастың негізі.
- Сұхбаттасқаныңызға рақмет!