Әзіл мәдениеті дегеніміз не?
Әзіл мәдениеті – бұл адамның ойлау қабілеті мен сыпайылығына негізделген әзіл-қалжыңның қалыптасқан нормалары мен қағидалары. Әзілдің мәдениеттілігі оның адамгершілік құндылықтарға сәйкес келуімен өлшенеді.
Жақсы әзіл:
- Әдепті және ренжітуге бағытталмаған;
- Қоғамдық мораль мен әдеп нормаларына қайшы келмейді;
- Тыңдаушылардың жас ерекшелігін, әлеуметтік жағдайын, наным-сенімін ескереді;
- Қоғамдастықты біріктіріп, жағымды эмоция тудырады.
Ал әзілдің шекарасын елемеу түрлі келеңсіз жағдайларға әкелуі мүмкін.
Әзіл этикасы: ненің күлкілі, ненің орынсыз екенін қалай ажыратамыз?
Әзілдің шекарасы көбінесе оның кімге, қандай жағдайда айтылып тұрғанына байланысты. Этикалық тұрғыдан төмендегідей әзілдер қабылданбайды:
Кемсіту мен қорлау
Біреудің ұлтына, дініне, жынысына немесе әлеуметтік жағдайына қатысты мысқылдау – этикалық емес. Мұндай әзілдер адамдардың өздерін төмен сезінуіне немесе қоғамдық шиеленіске себеп болуы мүмкін.
- Денсаулық пен мүгедектік туралы қалжың
- Біреудің ауруы, физикалық немесе психологиялық жағдайы – әзілге айналатын тақырып емес. Бұл адамгершілікке жат әрекет саналады.
- Жеке өмірге қол сұғу
- Адамның жеке мәселелерін мазақ ету немесе оның жеке құпияларын қалжыңға айналдыру – дөрекілік.
- Діни және ұлттық құндылықтарды мазақтау
- Әрбір қоғамда діни сенімдер мен ұлттық дәстүрлерге құрметпен қарау маңызды. Бұл тақырыптағы әзілдер жанжал тудыруы мүмкін.
Қауіпті әзілдер
Кейде адамдар қауіпсіздікке зиян тигізетін әзілдер жасайды. Мысалы, жарылғыш зат қойылды деп қалжыңдау немесе жалған ақпарат тарату – жауапсыздықтың белгісі.
Жақсы әзіл қандай болуы керек?
Жағдайға сай. Әзіл айту орны мен уақыты маңызды. Қайғы-қасірет кезінде орынсыз қалжыңдау – қатыгездік.
Баршаға түсінікті. Әзілдің мәні түсініксіз болса, ол күлкілі емес, керісінше, түсініспеушілік туғызуы мүмкін.
Өз-өзіңді келемеждеу. Өз-өзіне күле алатын адам өзгелерге де позитивті көңіл-күй сыйлайды. Бірақ өзін тым қатты төмендетіп қалжыңдау да дұрыс емес.
Қарсы тараптың реакциясын ескеру. Егер адам ренжісе немесе өзіне ыңғайсыз сезінсе, әзілді тоқтатқан жөн.
Әзіл – қарым-қатынасты жақсартатын, адамдарды біріктіретін қуатты құрал. Бірақ оның да белгілі бір мәдениеті мен этикалық шектеулері бар. Жақсы әзіл – басқаларды ренжітпей, керісінше, қуаныш сыйлайтын, адамгершілік нормаларын сақтайтын әзіл. Сондықтан қалжыңдаудың алдында оның әдептілігі мен орындығын ойланған жөн.