Қазақстанда егін жинап, қысқа дайындалуда. Фермерлерден келген жаңалықтарға сәйкес, азық-түлік бағасына қатысты жағдайдың қандай болатынын болжауға болады. Бірақ болжам көңіл көншітпейді, деп Newsroom.kz хабарлайды Baigenews.kz сайтына сілтеме жасап.
Ұнның бағасы бір жарым есеге өсті. Астық одағының мәліметінше, тамыз айының ортасында бір тонна сапалы бидай 90-92 мың теңгені құраса, қазір – 140 мың теңге құрайды екен. Бұл туралы барлық аймақтардан сатып алушылар хабарлайды.
Жеткізушілер иықтарын қысып, биылғы жылы егін ауа-райынан зардап шекті, сонымен қатар оны алып тастауға уақыт жоқ, сондықтан астықтың үлкен шығыны күтілуде деп жатыр. Алдағы шығындарды өтеу үшін бағалар алдын-ала көтеріледі және олар шынымен де үлкен болады.
Орташа өнімділік екі есеге жуық қысқарды
Биылғы жылы фермерлер соңғы 10 жылдағы рекордтық аумақты астықпен екті, бірақ егін рекордтық болмайды.
Мұның себебі, алдымен жылу ұзақ уақыт тұрды, бұл құрғақшылық пен өртке әкелді, содан кейін ұзаққа созылған жаңбыр басталды – нәтижесінде вегетациялық кезеңде дәннің бір бөлігі уақытында өніп шықпады, ал егін жинау кезінде екінші бөлігі, керісінше, тым ылғалды болып, тіпті өсе бастады. Сондай-ақ, дақылдар шегіртке мен ақбөкеннің шабуылынан зардап шекті.
Осылайша, биылғы егін әдеттегіден аз-әзірге 8,7 миллион гектар бидай жиналды, 7,6 миллион тонна астық бастырылды, гектарына шаққандағы орташа өнімділік екі есеге жуық қысқарды.
Сондықтан сарапшылар былтырғы 16-ның орнына жалпы өнім 12-13 миллион тоннаны құрайды деп болжайды.
Көптеген фермерлер банктерге ақшаны уақытында қайтара алмайды, сондықтан шенеуніктер несиелер бойынша айыппұлдарды қайта қаржыландыру және кейінге қалдыру нұсқаларын қарастырады.
Егер бұл мәселені қазір шешпесек, келесі жылы Қазақстан анағұрлым күрделі жағдайға тап болуы мүмкін-көктемде отырғызатын, содан кейін күзде алып тастайтын ешкім болмайды, тек шағын ғана емес, орта және тіпті кейбір ірі шаруа қожалықтары да соққыға ұшырайын деп тұр.
Вагондармен ұрлаған
Көптеген сарапшылар ауыл шаруашылығы министрлігі кеш есін жиды деп санайды. Метеорологтар көктемде жазда құрғақ ауа – райын болжады, демек, суару мәселесімен алдын-ала айналысу керек еді, аптаған ыстықта емес. Билік, ауыл шаруашылығына ауыр зардаптардың алдын алуға болатын маңызды уақытын жіберіп алды. Алайда, шенеуніктердің айтуынша, өткен жылғы егіннің қалдықтары оны ұстап қана қоймай, астықтың бір бөлігін экспорттауға көмектеседі. Ресейден арзан бидай әкелуге тыйым салу 2024 жылдың сәуіріне дейін ұзартылды, бұл қазақстандық экспорттаушыларды мәжбүрлі демпингтен қорғауға мүмкіндік береді.
Тыйым салудың себебі Ресейден астық тасымалдаудың сұр схемалары бар екен. Осы жылдың ақпан айында қаржы мониторингі агенттігі айналымы 2021-2022 жылдары миллиард теңгеден асатын осындай бір компанияның қызметін ашты. Мұндай іскер кәсіпкерлер көп. Көлеңкелі нарықтың жалпы шығыны миллиондаған долларды құрайды (әр түрлі бағалаулар бойынша 500 миллионға дейін), қайталама санкциялар қаупі туралы айтпағанда.
Астықты вагондармен тасымалдайтын ұрылар да нанның ықтимал тапшылығына айтарлықтай үлес қосады, ал қылмыскерлердің көпшілігі жеткізіліммен айналысатын ұйымдарда жұмыс істейді. Құқық қорғау органдарының қызметкерлері олардың бірнешеуін ғана әшкерелейді.
Жағдайдың ауқымын жақында болған жанжалмен бағалауға болады.
Астық базаларының бұрынғы директоры астықты ұрлауға ықпал етті, содан кейін пара арқылы жасалған қылмысты жасыруға тырысты. Қыркүйек айында сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызмет тергеуді аяқтап, қаржы департаментінің директоры мен "Азық-түлік корпорациясы"АҚ бас менеджерін сотқа берді.
Шенеуніктердің оптимистік уәделеріне қарамастан, нан және басқа да ұн өнімдері қазірдің өзінде қымбаттауда және бағаның төмендеуіне немесе кем дегенде тоқтауына ешқандай себеп жоқ.
Пышақтың астында асыл тұқымды мал қалуда
Дәнді дақылдармен болған мәселелерді, шөп жинаумен де толығымен байланыстыруға болады-фермерлерге жақсы өнім жинауға кедергі келтірген барлық себептер малшыларға қыста шөптің қажетті мөлшерін дайындауға мүмкіндік бермеді, ал басқа жемдер арзан емес.
Кейбір кішігірім шаруа қожалықтарында мал сойыла бастады. Екі-үш айдан кейін олар салмағын жоғалтады және олардан ет аз болады. Басты мәселе, кейбір жерлерде жемнің жетіспеушілігі өткір болғаны соншалық, тіпті асыл тұқымды қойлар мен сиырлар пышақтың астында қалуда.
Егер үрдіс жалғаса берсе, келесі жылы қазақстандықтар жаппай вегетариандық диетаға көшуге мәжбүр болады, өйткені ет, сүт өнімдері мен жұмыртқа бағасы күрт көтеріледі.
Қант парадоксы
Аса қажетті өнім - қантпен де жағдай жақсы емес.
Қазақстанда төрт қант зауыты жұмыс істейді, бірақ олардың қуаты жеткіліксіз. Қантқа деген қажеттілік артып келеді және отандық өндірушілер мемлекеттің миллиардтаған долларлық қолдауына қарамастан, өсіп келе жатқан жүктемені көтере алмайды.
"Егер 2020 жылы ішкі қажеттіліктің - 9%-ы отандық шикізатпен жабылса, 2021 жылы- 7 %, ал 2022 жылы – 6 %-ы ғана жабылды! Парадокс - біз көп ақша игеріп жатырмыз, бірақ аз өнім аламыз", - деді мәжіліс депутаты Серік Егізбаев.
Зауыттар тек 280 мың тонна қант бере алады. Сонымен қатар, отандық қант қызылшасы тек 33 мың тонна тазартылған қант пен тәтті құм өндіруге жеткілікті.
Үкімет қант саласын дамытуды жоспарлап отыр, алайда бұл жерде ауыл шаруашылығының барлық жеріндегідей проблема бар: техниканы, отын мен тұқымдарды қоса алғанда, қажеттінің бәрі қымбаттайды, суаруға су жеткіліксіз, қолдауға бөлінген миллиондаған теңге ұрланады, барлық кезеңдердегі өнімдер сияқты, мемлекеттік субсидиялар сақталмайды.
Тағы бір мәселе – көрші мемлекеттердегі қанттың арзандығы. Бір жыл ішінде Ресей Федерациясынан тек ресми жеткізілім 2,5 есеге өсті. Сонымен қатар, Ресей Федерациясынан арзан қанттың заңсыз экспорты кең таралған. Нәтижесінде қазақстандық зауыттар өз өнімдерін өзіндік құнынан төмен бағамен сата алмайды.
Шенеуніктер тарапынан тиімді шараларсыз қазақстандық компанияларды екі нұсқаны күтуде – шығынға ұшыраған жұмыс немесе толық тоқтау. Ал қалған қазақстандықтар белбеулерін қатайтуға мәжбүр болады.