APA мемлекеттік ақпарат агенттігі жариялады. Наразылық білдірушілер бірнеше күн ішінде топ-топ болып, Лашын-Ханкенди жолын тастап шығады.
Лашын дәлізі – Таулы Қарабақ пен Арменияны байланыстыратын жалғыз даңғыл жол. Былтыр ол бұғатталысымен Қарабақтағы мойындалмаған Арцахтың армян елімен байланысы үзілді. Өңірде 104 күн электр қуаты, 67 күн газ болмаған көрінеді. Азық тапшылығы туындағандықтан, талондық жүйе енгізіліпті. Баку бүгінде барлығы қалпына келтірілгенін және Қарабақты қажеттінің бәрімен қамтып отырғанын жеткізді. Әзербайжан Сыртқы істер министрі Жейхун Байрамовтың айтуынша, дәлізбен жедел жәрдем көліктері, Халықаралық қызыл крест ұйымының машиналары, бітімгершілердің конвойлары ерсілі-қарсылы еркін жүріп жатыр.
Бірақ бұл жағдай Ереванда халықтық толқулар туғызды. Дегенмен, Пашинянның билігі тағат-төзім мен сарабдалдық танытып, арандатушылыққа ермеді, әскери қимылдарда бұйрық бермеді.
2020 жылғы Мәскеу, Баку, Ереван арасындағы үш жақты келіссөзге сәйкес, тараптар Лашын дәлізі Ресей бітімгершілері контингентінің бақылауында қалатынына келіскен. Әзербайжан сарапшылары Мәскеудің бұл келісімді дұрыс орындамағанын, Таулы Қарабаққа армян тарапынан қару тасылып жатқанын сынап жүрді. Егер Мәскеу Украинаға қарсы соғыс ашпағанда, бұл жағдай ары қарай жалғаса беретін бе еді. Содан жыл соңында өздерін экологиялық белсендіміз деп таныстырған әзербайжандық азаматтар дәлізді бір оқ шығармай, өз қолына түсірді. РФ жауынгерлері жанжалға килікпей, шет қалды.
2022 жылғы 27 желтоқсанда армян көшбасшысы Никол Пашинян В.Путинге ресейлік әскерилердің Лашын дәлізіне бақылауды жоғалтып алғанын мәлімдеді.
Армения тарапы бұған жауап ретінде биылғы көктемде тау арқылы өтетін соқпақ жолды баламалы дәліз ретінде пайдаланудың қамын жасады. Ол тар әрі тайғақ жерден жол талғамайтын көлік қана өте алатын. Бірақ көп ұзамай, Баку оны да тыйып тастады: алдымен әзербайжан әскерлері ол маршрутті пайдаланған армян полициясының көлігін атқылап тоқтатты. Артынша ол жерге тұрақты блокбекет қойды.
Ал енді биылғы 23 сәуірде Әзербайжан Лашын дәлізінің кіреберісіне шекаралық өткізу пунктін орнатты.
Осылайша, Әзербайжан Президенті Ильхам Әлиев Қарабақты толық өз қолына көшіріп, ел тарихына "әзербайжандық жерлерді жинаушы" тұлға ретінде кіруге жақын.
Никол Пашинян да өз елінің тарихында қалатын түрі бар. Өткен ғасырдың 90-шы жылдары қару күшімен тартып алынған Таулы Қарабақ армян еліне ешқандай пайда әкелмеді, қайтарым бермеді, қайта сор болып жабысқандай. Грузия, Әзербайжан, Түркия арасында қысылған Армения экономикалық блокадада қалды. Оқшаулаудан құтылуға бұл елдің Еуразиялық одаққа мүше болуы да көмектеспеді. Республика дамуда көп кенжелеп қалды. Ішкі саяси ахуалы шиеленісті. Халқының рухы көтеріліп, өркендеу өріне ұмтылған жоқ, кері кетіп, әл-ауқаты құлдырады. Армения қазіргі кезде ТМД-дағы ең кедей елдердің бірі.
Бұл шыңыраудан мемлекетті Н.Пашинян алып шығуы мүмкін. Себебі, ол Арменияның Қарабақсыз жақсы дамитыны туралы ашық айта бастады.
"Пашинянның өткен аптадағы мәлімдемесін әлемдік ақпарат құралдары цитатаға таратып әкетті, ал сарапшылар оның жауырды жаба тоқымай, турасын айтқанына таң қалды. Шынында, 2020 жылғы соғыста жеңіліп қалғалы армян билігі Қарабақтың болашағына қатысты Бакуді де қанағаттандыратын, Арменияның өзінде революцияға соқтырмайтын теңгерімді формуланы табуға тырысуда. Мысалы, былтырғы сәуірде Пашинян басымдықтардың өзгеретінін жария етті. Енді Қарабақтың жеке өлке ретіндегі болашақ мәртебесі емес, ол аумақтағы тұрғындардың қауіпсіздігі мен құқығына кепілдіктер – Ереван үшін басты мәселе болатынын айтты. Оның байламынша, Әзербайжан құрамындағы Қарабақ - шешілген мәселе. Ары қарайғы қатаң "сауда" ондағы армян тілінің мәртебесі сияқты нақты мәселелер төңірегінде болады", – дейді ресейлік саяси шолушы, "Коммерсантъ" журналисті Кирилл Кривошеев.
Армян премьері өзінен мұны Батыс талап етіп отырғанын жасырмады: Қарабаққа қатысты "өліспей беріспес" саясатын өзгертуді Ереваннан "жақын және алыс халықаралық серіктестер" өтінген көрінеді.
Мәскеудің мұндай талап қоюы неғайбыл. Себебі, Кремль Таулы Қарабақты 90-шы жылдардың басынан бері НАТО мүшесі Түркияға және ауқатты Еуропаға үнемі аңсары ауып тұратын Әзербайжанға қысым жасаудың, оны өз ықпалы аумағында ұстаудың бір құралы ретінде қарастырды. Содан армян-әзербайжан арасындағы шекарада атыс бола қалса, Баку мен Ереван араласуды сұрап, Мәскеуге қатар жүгіретін.
К.Кривошеев екі ел арасындағы бейбітшілік пен бітімді Мәскеудің неге қаламайтынын түсіндірді: егер Ереван Қарабақты Әзербайжанға түпкілікті табыстап, алда Батыстың, Брюссельдің араағайындығымен армян-әзербайжан шекарасы туралы келісімге қол қойса, онда "Арменияның Ресеймен қатынастарын ревизия, қайта қарау күтіп тұр". Өткені Ереван мен Мәскеу арасындағы келіссөздердің басты арқауы жойылады, ол – Карабах түйткілі еді. Кремль армяндардың басым көпшілігі үшін қиын кезде қолұшын созбаған, қорған болмаған сенімсіз, көк тиын құны жоқ одақтасқа айналады.
Нәтижесінде, Еревандағы түрлі шерулерде тасталған ұран – Арменияның ҰҚШҰ әскери блогынан шығып, НАТО-ға кіруі, Еуразиялық одақты тәрк етіп, Еуропалық Одаққа мүшелікке өтініш беруі шындыққа айналуы бек мүмкін.
Онда бұл елдің бағы ашылмақ. Армян халқы еңбекқор. Ал армян жері табиғи ресурстарға аса бай. Оның қойнауы алтын, күміс, темір, мыс, қорғасын, молибден, сурьма, алюминий және басқа да дефицитті, сирек металдарға толы. Тек республика Мәскеудің ықпалынан алшақтап, Қарабақтан қол үзу арқылы блокададан босап, Әзербайжанмен және Түркиямен ынтымақтастық орнатса болды, шетелдік инвестиция тасқыны арқырай жөнелуі ғажап емес. Бұған Еуропа, бірінші кезекте армян диаспорасы көп Франция мүдделестік танытып отыр. РФ болса, отыз жылда инвестициясымен жарылқамады.
Мұны Пашинян да жақсы түсінетін болса керек, ол былтырғы 14 қыркүйекте Парламенттегі Үкімет сағатында сөз сөйлеп, Бакумен бейбіт келісім бекітуге дайындығын мәлімдеді. Ол тіпті армяндардың бір бөлігі осы қадамы үшін өзін жек көріп кететініне, сатқын деп атайтынына да көнуге әзір екенін жеткізді. Бірақ сонда ең бастысы, "қалған 29 800 шаршы шақырым аумақтағы жерінде Армения үшін ұзақ мерзімді бейбітшілік пен қауіпсіздік орнығады".
Бүгінде Н.Пашинян өз халқына Армян КСР шекарасына оралуды ұсына отырып, сол ұстанымын бекіте түсті. Яғни, қанды Қарабақ қырғынын тарихтың еншісіне тапсыруға бір қадам таяды.
Сондықтан да болса керек, Бакудың Таулы Қарабақ аумағын де-факто өз қолына алуына Ереван қарсылық танытпады. Алда осыны де-юре, құжат жүзінде бекіту қалып тұр. Сол келісімге қол қойылған күн – ТМД аумағындағы ескі жарадай болған халықаралық қақтығыс ошағының ресми жойылған күні ретінде тарихқа жазылар еді.
Баку Қарабаққа Әзербайжан құрамында автономия беріп, жеке отау тіккізбейтінін, республиканың бір ауданына айналатынын, ал ондағы тұрғындарға Әзербайжан азаматы мәртебесі ұсынылатынын жариялады.
"Пашинянның өткен аптадағы мәлімдемесін әлемдік ақпарат құралдары цитатаға таратып әкетті, ал сарапшылар оның жауырды жаба тоқымай, турасын айтқанына таң қалды. Шынында, 2020 жылғы соғыста жеңіліп қалғалы армян билігі Қарабақтың болашағына қатысты Бакуді де қанағаттандыратын, Арменияның өзінде революцияға соқтырмайтын теңгерімді формуланы табуға тырысуда. Мысалы, былтырғы сәуірде Пашинян басымдықтардың өзгеретінін жария етті. Енді Қарабақтың жеке өлке ретіндегі болашақ мәртебесі емес, ол аумақтағы тұрғындардың қауіпсіздігі мен құқығына кепілдіктер – Ереван үшін басты мәселе болатынын айтты. Оның байламынша, Әзербайжан құрамындағы Қарабақ - шешілген мәселе. Ары қарайғы қатаң "сауда" ондағы армян тілінің мәртебесі сияқты нақты мәселелер төңірегінде болады", – дейді ресейлік саяси шолушы, "Коммерсантъ" журналисті Кирилл Кривошеев.
Армян премьері өзінен мұны Батыс талап етіп отырғанын жасырмады: Қарабаққа қатысты "өліспей беріспес" саясатын өзгертуді Ереваннан "жақын және алыс халықаралық серіктестер" өтінген көрінеді.
Мәскеудің мұндай талап қоюы неғайбыл. Себебі, Кремль Таулы Қарабақты 90-шы жылдардың басынан бері НАТО мүшесі Түркияға және ауқатты Еуропаға үнемі аңсары ауып тұратын Әзербайжанға қысым жасаудың, оны өз ықпалы аумағында ұстаудың бір құралы ретінде қарастырды. Содан армян-әзербайжан арасындағы шекарада атыс бола қалса, Баку мен Ереван араласуды сұрап, Мәскеуге қатар жүгіретін.
К.Кривошеев екі ел арасындағы бейбітшілік пен бітімді Мәскеудің неге қаламайтынын түсіндірді: егер Ереван Қарабақты Әзербайжанға түпкілікті табыстап, алда Батыстың, Брюссельдің араағайындығымен армян-әзербайжан шекарасы туралы келісімге қол қойса, онда "Арменияның Ресеймен қатынастарын ревизия, қайта қарау күтіп тұр". Өткені Ереван мен Мәскеу арасындағы келіссөздердің басты арқауы жойылады, ол – Карабах түйткілі еді. Кремль армяндардың басым көпшілігі үшін қиын кезде қолұшын созбаған, қорған болмаған сенімсіз, көк тиын құны жоқ одақтасқа айналады.
Нәтижесінде, Еревандағы түрлі шерулерде тасталған ұран – Арменияның ҰҚШҰ әскери блогынан шығып, НАТО-ға кіруі, Еуразиялық одақты тәрк етіп, Еуропалық Одаққа мүшелікке өтініш беруі шындыққа айналуы бек мүмкін.
Онда бұл елдің бағы ашылмақ. Армян халқы еңбекқор. Ал армян жері табиғи ресурстарға аса бай. Оның қойнауы алтын, күміс, темір, мыс, қорғасын, молибден, сурьма, алюминий және басқа да дефицитті, сирек металдарға толы. Тек республика Мәскеудің ықпалынан алшақтап, Қарабақтан қол үзу арқылы блокададан босап, Әзербайжанмен және Түркиямен ынтымақтастық орнатса болды, шетелдік инвестиция тасқыны арқырай жөнелуі ғажап емес. Бұған Еуропа, бірінші кезекте армян диаспорасы көп Франция мүдделестік танытып отыр. РФ болса, отыз жылда инвестициясымен жарылқамады.
Мұны Пашинян да жақсы түсінетін болса керек, ол былтырғы 14 қыркүйекте Парламенттегі Үкімет сағатында сөз сөйлеп, Бакумен бейбіт келісім бекітуге дайындығын мәлімдеді. Ол тіпті армяндардың бір бөлігі осы қадамы үшін өзін жек көріп кететініне, сатқын деп атайтынына да көнуге әзір екенін жеткізді. Бірақ сонда ең бастысы, "қалған 29 800 шаршы шақырым аумақтағы жерінде Армения үшін ұзақ мерзімді бейбітшілік пен қауіпсіздік орнығады".
Бүгінде Н.Пашинян өз халқына Армян КСР шекарасына оралуды ұсына отырып, сол ұстанымын бекіте түсті. Яғни, қанды Қарабақ қырғынын тарихтың еншісіне тапсыруға бір қадам таяды.
Сондықтан да болса керек, Бакудың Таулы Қарабақ аумағын де-факто өз қолына алуына Ереван қарсылық танытпады. Алда осыны де-юре, құжат жүзінде бекіту қалып тұр. Сол келісімге қол қойылған күн – ТМД аумағындағы ескі жарадай болған халықаралық қақтығыс ошағының ресми жойылған күні ретінде тарихқа жазылар еді.
Баку Қарабаққа Әзербайжан құрамында автономия беріп, жеке отау тіккізбейтінін, республиканың бір ауданына айналатынын, ал ондағы тұрғындарға Әзербайжан азаматы мәртебесі ұсынылатынын жариялады.