Негізгі жаңалықтар
2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап құнды қағаздармен жасалған барлық операциялар жиынтық түрде қаралады. Енді инвесторлар тапқан табыстарынан жыл ішіндегі шығындарын шегере алады. Сонымен қатар, құнды қағаздарды сатып алу кезінде төленетін брокерлік комиссиялар да есепке алынады. Бұл өзгеріс нақты пайдаға ғана салық төлеуге мүмкіндік береді. Бұрынғыдай шығынға қарамастан салық төлеу міндеті болмайды.
«Фридом Финанс» АҚ басқарма төрағасы Сергей Лукьяновтың айтуынша, жаңартылған тәртіп салық жүйесін түсінікті әрі әділ етеді. Бұрын инвесторлар табыс таппаса да салық төлейтін жағдайлар кездесетін. Енді бұл қайшылық жойылады.
Жеңілдік берілетін қағаздар қандай?
Салық кодексіне сәйкес, кейбір құнды қағаз түрлерінен түскен табыс салықтан босатылады. Олардың қатарында:
- KASE және AIX биржаларының ресми тізіміне енген қағаздар
- Мемлекеттік және агенттік облигациялар
- Пайлық инвестициялық қорлардың үлестері
- АХҚО-да тіркелген компаниялардың акциялары
Бұл қағаздардан түскен табыс салық декларациясында көрсетілуі тиіс, бірақ салық салынатын базаға енгізілмейді. Ал жеңілдік қарастырылмаған қағаздардан түскен табыс жалпы тәртіппен салыққа тартылады.
Айта кету керек, жеңілдік бар және жоқ қағаздар бойынша табыс пен шығын бөлек есептеледі. Бір санаттағы шығын екіншісіндегі табысты азайта алмайды. Сондай-ақ, егер инвестор жылды шығынмен аяқтаса, оны келесі жылға көшіру қарастырылмаған.
Табыс қалай есептеледі?
Жаңа жүйеде тек FIFO әдісі («алғаш алынған – бірінші сатылады») қолданылады. Яғни, қағазды сатқанда ең бірінші сатып алынған қағаздың бағасы ескеріледі. Бұл қағаз қай брокерде сақталғанына қарамайды. Осылайша, қаржылық және салықтық нәтижелер арасында айырмашылық туындауы мүмкін.
Инвестор құнды қағаздың бастапқы құнын құжатпен дәлелдеуі тиіс. Егер мұндай құжат болмаса, құны нөл деп есептеледі – бұл салық салынатын табысты арттырады.
Офшорлық қағаздарға шектеу
Жеңілдетілген салық салынатын юрисдикциялардан алынған құнды қағаздарға қатысты қатаң талаптар енгізілді. Егер олар бойынша құқықтар шетелдік офшорда тіркелсе, бұл қағаздардың бастапқы құны да нөлге тең деп танылады (кейбір борыштық құралдарды қоспағанда).
Цифрлық активтерге де жаңа ереже бар
Цифрлық активтер бойынша табыс есептеу тәртібі алғаш рет заңмен реттелді. Мұнда да FIFO әдісі қолданылады. Цифрлық активті басқа мүлікке айырбастау сатылым болып саналмайды. Ал кіріс активті пайдалану мен қаржы нәтижесінің айырмасынан анықталады. Егер цифрлық актив офшорлық елден алынған болса, оның да құны нөлге тең болуы мүмкін. Барлық есептеу ҚР мемлекеттік дереккөздеріндегі мәліметтерге сүйеніп жүргізілуі тиіс.
Салық жүйесіне енгізілген бұл өзгерістер – Қазақстанда инвестициялық климатты жақсартуға бағытталған маңызды қадам. Сарапшылардың айтуынша, жаңа тәртіп инвестициялардың ашықтығы мен болжамдылығын арттырып, қор нарығында жеке инвесторлардың белсенділігін күшейтуі мүмкін.