XXI ғасыр – цифрлық технологиялар мен ашық ақпарат дәуірі. Алайда жаңа мүмкіндіктермен бірге жаңа қауіптер де қатар жүреді. Алматы – Қазақстанның ең ірі мегаполисі ретінде, бүгінгі күні жалған ақпарат ағыны, интернет-алаяқтық, қаржылық пирамидалар, лудомания және суицид сынды әлеуметтік-мәдени сын-қатерлермен бетпе-бет келіп отыр.
Осы қауіптердің алдын алу мақсатында қалада кешенді, жүйелі және көпсалалы шаралар жүргізілуде.
Жалған ақпарат – ұлттық қауіпсіздікке төнетін қауіп
Жалған ақпарат таратудың салдары – қоғамда сенімсіздік тудыру, дүрбелең мен үрейге жол ашу. Әсіресе әлеуметтік желілер мен мессенджерлер арқылы таралатын жалған ақпараттар тұрғындардың бұқаралық санасын манипуляциялауға бағытталады. Алматыда мұндай жағдайлар жиі тіркеліп тұрады, әсіресе төтенше жағдай, апат, қылмыс немесе қоғамдық резонанс тудырған оқиғалар кезінде.
Бұл мәселеге қарсы Алматы қаласының құқық қорғау органдары жедел ден қоюда. Ішкі істер департаменті жалған ақпарат таратқан азаматтарды анықтап, қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартып келеді. Сонымен қатар, медиа саласы мамандарымен және IT-сарапшылармен бірлесіп, жалған контенттерді автоматты анықтайтын алгоритмдер қолданыла бастады.
«Қазір қоғам өте сезімтал. WhatsApp немесе Telegram арқылы тараған жалған ақпарат бірнеше минутта мыңдаған адамға жетеді. Біз осындай деректерге дереу әрекет етеміз, таратқан тұлғаларды анықтап, түсіндірме жұмысын да қатар жүргіземіз. Алайда жалған ақпаратқа қарсы күресте полицияның жұмысы ғана емес, әр азаматтың ақпараттық жауапкершілігі де маңызды» дейді Алматы қаласы полиция департаментінің киберқылмысқа қарсы күрес басқармасының аға тергеушісі Нұрбол Сейтқалиұлы.
Оңай олжа опық жегізеді
Қаржылық пирамидалар – бүгінгі күннің ең қауіпті әлеуметтік қаруы. Азаматтардың қаржылық сауатсыздығы мен жеңіл ақшаға сенгіштігін пайдаланып, алаяқтар түрлі схемалар арқылы қала тұрғындарын тақырға отырғызып келеді. Соңғы екі жылда Алматы қаласында 80-нен астам қаржылық алаяқтық дерегі тіркеліп, ондаған компанияның әрекеті әшкереленді.
Қаржылық мониторинг агенттігінің өңірлік департаменті, полиция мен прокуратура бұл бағытта тығыз жұмыс атқаруда. Сонымен қатар, халықтың қаржылық сауатын арттыру – басты бағыттардың бірі. Оқу орындарында, Халыққа қызмет көрсету орталықтарында, банктерде ақпараттық парақшалар таратылады, арнаулы сайттарда фейк-компаниялар тізімі жарияланып отырады.
«Қаржы пирамидасы – сенімді манипуляция. Ол адамның психологиясына әсер етеді: қорқытады, үміттендіреді, иландырады. Сол себепті қарсы тұру үшін қарапайым тыйымнан бұрын – кешенді ақпараттық иммунитет қажет. Біз балаларға мектептен бастап цифрлық қауіп пен алдау формаларын үйретуіміз керек. Бұл – тек қаржы мәселесі емес, бұл – азаматтық қауіпсіздік мәселесі» дейді цифрлық қауіпсіздік және медиа-грамотика сарапшысы Айгүл Мырзабаева.
Лудомания – отбасыларды күйрететін «үнсіз эпидемия»
Алматы қаласында құмар ойындарға тәуелділік, яғни лудомания деректері де көбейіп барады. Бұл – психологиялық және әлеуметтік күрделі дерт. Тәуелді адам жұмысынан, отбасынан, қаржысынан айырылып, жалғыздыққа, тіпті қылмысқа ұрынуы мүмкін.
Қалада онлайн-казино, букмекерлік кеңселер және лотерея түріндегі жасырын платформаларға қарсы құқықтық шаралар күшейтілді. Құқық қорғау органдары заңсыз онлайн ойындарды бұғаттап, жарнамаларын жоюмен айналысып келеді. Сонымен қатар, Алматы қалалық психикалық денсаулық орталығы мен «Тірек», «Нұрлы болашақ» сияқты ҮЕҰ лудоманияға шалдыққан адамдарға психологиялық көмек көрсетеді. Қазір Алматыда 18 бен 35 жас аралығындағы жастар тәуекел тобында тұр.
Суицидтік көңіл-күйдің алдын алу – психологиялық тұрақтылық негізі
Жастар мен жасөспірімдер арасында психологиялық қысым, жалғыздық пен күйзеліс салдарынан суицидтік ойлар мен әрекеттер көбейіп келеді. Алматы қаласында бұл мәселеге ерекше назар аударылып отыр. Білім басқармасы, денсаулық сақтау мекемелері мен қоғамдық ұйымдар өзара байланыс орнатып, балалар мен жастарға анонимді, тәулік бойы көмек көрсететін сенім желілері мен онлайн чатты іске қосты.
Мектептерде психологиялық қызметтер саны көбейтіліп, психолог мамандардың кәсіби деңгейі арттырылып жатыр. Қала әкімдігінің қолдауымен жүзеге асып жатқан «Жан әлемі» жобасы аясында 30-дан астам оқу орнында психологиялық қолдау кабинеттері ашылды. Университеттерде peer-to-peer (тең-теңімен кеңесу) негізіндегі студенттік кеңесшілер де дайындалып жатыр.
Жалпы қоғамдық бағыт – қоғамның өзі өзгеруі керек
Алматы қаласы әкімдігі барлық бастамаларды тек мемлекеттік органдармен емес, ҮЕҰ, ата-аналар комитеттері, белсенді азаматтар мен БАҚ өкілдерімен бірлесіп атқаруда. Қалада сананы, тәртіпті, жауапкершілікті қалыптастыруға бағытталған «Қауіпсіз ақпараттық орта», «Сенім телефоны», «Қаржылық сауаттылық – табысты өмір кепілі», «Ойыңмен бөліс» сынды жобалар іске асырылып жатыр.
«Біз бұрын тек құқық бұзушылыққа реакция білдіретін едік, қазір алдын алу – басты міндетімізге айналды. Қарапайым тұрғындармен сөйлесу, жастармен жүздесу, түсіндіру жұмыстары – күнделікті жұмысымыздың бір бөлігі. Суицид, лудомания, интернет-алаяқтық – тек полицияның емес, бүкіл қоғамның проблемасы. Біз оған бірлесіп қарсы тұра аламыз» дейді учаскелік полиция инспекторы Нұржан Әлиев.
Алматы қаласы – күрделі әлеуметтік сын-қатерлермен күресте сергектік танытып отырған заманауи мегаполис. Жалған ақпараттан бастап, киберқылмыс, лудомания мен суицидке дейінгі мәселелерге қарсы әрекет тек шұғыл шаралармен емес, ұзақ мерзімді стратегиялық жоспарлармен және адами капиталға құрылған жұмыспен жүргізілуде. Бұл – қауіпсіз, әділетті әрі орнықты қоғам құру жолындағы сенімді қадам.