Тәуелсіз Қазақстан тарихында еліміздің мемлекеттік әнұраны екі рет 1992 жылы және 2006 жылы бекітілді. 1992 жылы республика мемлекеттік егемендік алғаннан кейін Қазақстан әнұранының музыкасы мен мәтініне байқау жарияланды. Байқау нәтижесінде Қазақ КСР әнұранының музыкалық нұсқасын сақтау туралы шешім қабылданды...
Осы орайда біз мемлекеттік нышандарды халыққа танытуға саналы ғұмырын арнап келе жатқан азамат – Мемлекеттік рәміздерді насихаттау жөніндегі ұлттық орталықтың атқарушы директоры Руслан Хамзамен сұхбаттасқан едік.
– Мемлекеттік Гимн авторларын бөліп-жармай бәріне ортақ ескерткіш орнату керек деп ойлайсыз ба?
– Иә, дәл солай! Бүгінгі ұрпақтың есіне сала кетейін, Мұқан Төлебаев, Евгений Брусиловский және Латиф Хамиди алғашқы қазақстандық әнұранның авторлары болды. Үздік мәтінге арналған байқауда белгілі ақындар – Мұзафар Әлімбаев, Қадыр Мырзалиев, Тұманбай Молдағалиев және Жадыра Дәрібаева ұсынған авторлар тобы жеңіске жетті. Танымал патриоттық ән «Менің Қазақстаным» Қазақстан Республикасының жаңа Гимнінің негізі болды. Оны 1956 жылы атақты сазгер Шәмші Қалдаяқов ақын Жұмекен Нәжімеденовтің өлеңіне жазған болатын. Әнге жоғары мемлекеттік әнұран мәртебесін және салтанатты дыбыс беру үшін Қазақстанның бұрынғы Президенті Н.Назарбаев бастапқы мәтініне толықтырулар енгізді.
Жалпы, Әнұран немесе Гимн, гректің «hunos» – салтанатты ән, ұран деген сөзінен шыққан. Мемлекеттік Гимн халық жүрегінің лүпілін танытып, адамдарды патриоттық сезімге бөлейтін музыкалық бойтұмар іспеттес. Оның әуенінен Отанға деген сүйіспеншілік, атамекенге шексіз берілгендік аңғарылса, сөзінен рухани жан-дүниемізді танытар ұлттық қасиетіміз бен бейбіт пейіліміз, досқа ашық құшағымыз, еркіндікке құштар кең көңіліміз жақсы көрініс тапқан. Мемлекеттік Гимн – егеменді еліміздің Туы мен Елтаңбасының сазды баламасы.
Тәуелсіздігімізді алғанына отыз жылдан асты. Мемлекеттік Гимн авторларын бөліп-жармай бәріне ортақ ескерткіш орнату керек. Осыдан он үш жыл бұрын ҚР Парламенті Мәжілісінің жалпы отырысында депутат Ирак Елекеев осылай мәлім етті.
«Үлкен шығармалар мен мәңгілік туындыларды жеке адамдардың бойындағы дарыны дүниеге әкелсе де, түптеп келгенде бұл халықтың байлығы болып есептеледі. Сондықтан да, өнер қадірлеуді, ал өнер иелері құрметтеуді қажет етеді. 1956 жылы сазгер Шәмші Қалдаяқов пен ақын Жұмекен Нәжімеденов қазақ халқына «Менің Қазақстанымды» сыйлады. Бұл ел рухын көтеретін әнге айналды. Оны желтоқсан жастары да қасқайып тұрып шырқады. Осы әннің шыққанына елу жыл өткенде Елбасы Н.Назарбаевтың түзетулерімен әйгілі ән мемлекеттің жаңа әрі мәңгілік Әнұранына айналды» деді И.Елекеев.
Сонымен қатар, депутат 2010 жылы Шымкент қаласында Ш.Қалдаяқовқа ескерткіш орнатылғанын айтып, бұның танымал тұлғаға ұлтының көрсетіп жатқан құрметі екендігін жеткізді. Бұл ретте И.Елекеев ендігі кезекте Ж.Нәжімеденовтың туған өңірі Атырау қаласында ескерткіш орнатылса деген тілегін айтты.
«Жалпы, менің ұсынысым, еліміздің Әнұран авторларын бөліп-жармай ортақ ескерткіш орнатқан жөн. Бұл жастардың рухани байлығын арттырады, патриоттық сезімін күшейтеді» деді И.Елекеев.
– Сіздің орталық рәміздерге байланысты зерттеу жұмыстарымен айналысады деп естідік...
– Иә, Мемлекеттік рәміздерді насихаттау жөніндегі ұлттық орталығының бастамасымен жуырда әр өңірдің әкімдіктерге ресми жолдау жолданып, «Бүгінгі таңда ҚР Мемлекеттік Гимннің авторларына қаншалықты құрмет көрсетілді?» деген сауал бойынша зерделеу жұмыстарын жасап, қорытындысын шығарған болатын.
1983 жылы Алматыда Ж.Нәжімеденов қайтыс болған соң ғана, 1985 жылы Атырау облысы, Құрманғазы ауданы, Қошалақ ауылынан шығысқа қарай 18 шақырым жерде орналасқан ақынның туған жеріне белгісі орнатылды.
2005 жылдың тамызында Түркістан облысы Отырар ауданының Шәуілдір ауылындағы Ш.Қалдаяқов атындағы мектеп-гимназиясының алдында Ш.Қалдаяқовтың ескерткіші орнатылды.
Сонымен қатар, сол жылы Сарыағаш қаласында орналасқан «Қапланбек жоғары аграрлы-техникалық колледжінің» алдына қазақ вальсінің королі, атақты композиторы Шәмші Қалдаяқовтың құрметіне бюсті бой көтерілді. Қазақ даласын әнмен тербеткен сазгер Ш.Қалдаяқов Қапланбек жоғары аграрлық-техникалық колледжінің 1950 жылғы түлегі болған.
2010 жылдың 17 тамызында Шымкентте «Шәмші әлемі» ескерткіш кешені ашылды.
Бұл қазақ вальсінің королі атанған Шәмші Қалдаяқовтың 80 жылдық мерейтойына орайластырылды. Қала орталығындағы гүлзарда орналасқан кешенде атақты сазгердің еңселі ескерткіші қойылған. Ескерткіштің авторы жергілікті мүсінші Әбдікерім Ахметов. Қоладан құйылып, тұғыры граниттен қашалған өнер туындысының биіктігі – 7 метр. Ал алдыңғы жағында орналасқан жұлдыздар аллеясында осы оңтүстік өңірінен түлеп ұшқан өнер майталмандарының есімдері тасқа басылған.
2011 жылдың 15 тамызында Ақтөбе облысы Қарғалы ауданына қарасты Желтау селолық округінің тұрғындары Шәмші Қалдаяқов ауылында композитор атындағы саябақтың ашылуына арнап ұйымдастырылған мерекелік салтанатқа жиналды. Саябақтың ашылу рәсіміне арналған шараға композитордың қарындасы Райхан Домбаева келді, Шәмшіні ұлықтаған осы өңірдің жұртына алғысын айтты. Ол бірқатар Шәмші әндерінің тарихына тоқталып, «Менің Қазақстаным» жарыққа шыққанда ағасының «көрерсің әлі бұл елімнің ұранына айналатын ән болады» дегенін, оны 1986 жылғы желтоқсанда қазақ жастары Алматы алаңында айтқанын есіне алды.
2015 жылы Түркістан облысы Кентау қаласындағы Ш.Қалдаяқов атындағы Мәдениет сарайының алдында Ш.Қалдаяқовқа арналған бюсті орнатылды.
2018 жылдың 14 желтоқсанында Түркістан облысы Отырар ауданында ел Тәуелсіздігі күніне орай Қазақстан мәдениетіне еңбегі сіңген қайраткер, Қазақстанның халық әртісі Шәмші Қалдаяқовтың құрметіне «Шәмші» саябағы ашылды.
Саябақтың ашылу салтанатында аудан әкімі Ерлан Айтаханов 27 жылдық мерейлі мерекесімен құттықтап, композитор саябағы мен ескерткішінің лентасын қиды.
Аумағы атшаптырым демалыс орнына қылқан жапырақты 100 түп ағаш және жергілікті климатқа бейімделген 600 түп қара ағаш отырғызылған. Жайлы орындықтар қойылып, келушілердің демалуына жағдай жасалған. Жауын мен ыстық күннен қорған болатын заманауи бастырмалар да саябақтың ажарын ашып тұр. Көктем айларында саябақ іші композитор әнінің ноталары бейнелене отырып, гүлдермен көмкерілді.
– Ал, Әнұран авторының туған жерінде не бар?
– 2013 жылдың 5 қазанда Атырау облысы Құрманғазы ауданының Еңбекші ауылдық округіндегі Жұмекен саябағына көрнекті ақын Жұмекен Нәжімеденовтің ескерткіші орнатылды. Еліміздің Әнұраны авторларының бірі, туған жердің төл перзенті Жұмекен Нәжімеденовтің ескерткіш-мүсінінің ашылу салтанаты жүректі тебірентерлік айрықша қошыметпен басьалды. Ескерткіш алдына керілген лентаны қию құрметіне белгілі қоғам қайраткері, ғылым Ғарифолла Есім, облыс әкімінің орынбасары Сәлімжан Нақпаев, Жұмекеннің ұлы Мағжан Нәжімеденов ие болды.
2015 жылдың 23 желтоқсанында Атырау облысы Құрманғазы ауданының Еңбекші ауылдық округіндегі Орлы орта мектебін 1976 жылы бітірген түлектер елімізге танымал ақын, Әнұранымыздың авторы Жұмекен Нәжімеденовтің 85 жылдығына орай туған жеріндегі ескерткіші жаңартылды. Осы жұмысты жүзеге асырағандар Әбдібек Бисенов, Қайыржан Қисамеденов, Бисенбай Харесов, Төребай Ғиылманов. Мектепті бітіріп кеткен түлектер өз күштерімен, қаражаттарына жасалған болатын.
Сол күні Атырауда Қазақстанның Әнұраны авторларының бірі, ақын Жұмекен Нәжімеденовке ескерткіш орнатылды. Ақынның төртметрлік мүсіні биіктігі осындай гранит тұғырға қондырылды.
Жүрегі Отаным, елім-жерім, Қазақстаным деп соққан қаламгер бар болғаны 48 жыл ғұмыр кешсе де, артына мол әдеби-рухани мұра қалдырған тұлға. Ақынның 80 жылдық мерейтойына орай биыл туған жері Атырау облысында 80-ге жуық мәдени-көпшілік шаралар ұйымдастырылған. Осы шаралардың қорытындысы ретінде облыс орталығындағы «Салтанат сарайының» алдына ақын Ж.Нәжімеденовке арналған ескерткіші (жалпы биіктігі 8 метр. Тұғырдың биіктігі 4 метр. Авторы Нұрлан Далбай.) қойылды.