Еріктілер мен журналистер «Қазақстанның балалар қоры» қоғамдық қорының және «Вейпсіз жастар» әлеуметтік жобасының қолдауымен өткізілген әлеуметтік экспериментке қатысты.
Ол 21 жасқа толмаған жастар арасында электрондық тұтыну жүйелерін және олар үшін сұйықтықтарды саудада заңсыз тарату мәселесін өзектендіруге және шешуге бағытталған.
Алматыдағы «Арбаттағы» темекі өнімдерін сату орындарына бару барысында экспериментке қатысушылар бір реттік вейптерді кедергісіз сатып ала алды және ерікті студенттер сырттай қарағанда да жас болып көрінгеніне қарамастан, олардан жасын растайтын құжаттарды талап етпеді. Алайда, қазақстандық заңнамаға, атап айтқанда «Халық денсаулығы туралы», «Әкімшілік құқық бұзушылық туралы» кодекске, сондай-ақ Кәсіпкерлік кодекске сәйкес темекі өнімдерін (кез келген) 21 жасқа дейінгі адамдарға сатуға тыйым салынады.
«Қазіргі әлеуметтік эксперимент барысында біз барған барлық төрт нүктеде вейптер кәмелетке толмағандарға кедергісіз сатылатыны анықталды. Журналистер мен еріктілер жазбалар жасады, бұдан әріосы фактілер бойынша біз тиісті шараларды қабылдау үшін қадағалаушы органдарға жүгінеміз», - деп атап өтті Алматы қаласы бойынша «Вейпсіз жастар» жобасының үйлестірушісі Марат Сайденов.
Кәмелетке толмағандар үшін вейптердің қолжетімділігі мәселесі бүкіл Қазақстанға және ең алдымен ірі қалаларға тән. Бірқатар сарапшылардың пікірінше, себептердің бірі – ШОБ-ты тексеруге мораторийдің болуы, бұл құқық қорғау органдарына никотин өнімдерін сату нүктелерін өнімді ашық орналастыруға тыйым салу, 21 жасқа дейінгі адамдарға және басқаларға сатуға тыйым салу сияқты заңнамалық нормалардың сақталуын тексеруге мүмкіндік бермейді.
«Алматы қаласына нақты тоқталатын болсақ, мегаполис жарнамалық тартымды белгілері бар вейп-дүкендерге толы, - дейді «Қазақстанның Балалар қоры» ҚҚ директоры Эльвира Уатлина, - соңғы үш жылда бұл нарық үш есеге жуық өсті, балалар мен жастарды вейптерді, әсіресе арзан бір реттік вейптерді қолдануға жаппай тарту жүріп жатыр. Таңқурай мен құлпынайдан бастап шетелдегі жидектер мен жемістерге дейін және, әрине, өнімнің жарқын көрінісі үшін әр түрлі қоспалар оларға танымалдылық береді. Тексеруге мораторийдің болуы заңнаманың сақталуын бақылауды қиындатады. Ол осы жылдың соңына дейін жалғасатыны белгілі. Бірақ содан кейін оны жою мәселені өздігінен шешпейді және тиімді бақылау тетіктерін әзірлеу үшін жұмыс істеу керек. Бізде кәмелетке толмағандарға вейп сатуға тыйым бар, алайда оны сақтауға қол жеткізу керек».
Сонымен қатар, Қазақстанның Балалар қорында кәмелетке толмағандардың вейптерді пайдалануына тыйым салуды заңнамалық тұрғыдан бекіту, сондай-ақ ата-аналар тарапынан жауапкершілікті күшейту қажет деп санайды. Бұл ретте кейбір қоғам белсенділері қолдайтын барлық вейптерге толық тыйым салу пікірін қор қолдамайды, өйткені басқа елдердің тәжірибесі мен практикасы көрсеткендей, мұндай тыйым салу жұмыс істемейтінін және тек бұлыңғыр нарықтың өсуіне және вейптердің «көлеңкеге» түсіп, толығымен бақылаусыз қалуына әкелетінін көрсетеді. Оған қоса, бізде Ресеймен және Қырғызстанмен ортақ және айтарлықтай ашық шекаралар бар, онда жақын арада мұндай тыйымдарды енгізу ниеті жоқ.