Анар Асадли: «Біздің басты мақсатымыз түрік халықтарының құқығы мен еркіндігін қорғау»

Бұрын атап өткеніміздей, Әзірбайжанда Azerbaycan Yükseliş Partiyası (AY Partiya) деп аталатын жаңа саяси партия құрылды. Оның негізгі міндеттерінің бірі  – түрік халықтарының мүддемін қорғау. Партия көшбасшылары Түркияда ең жоғары деңгейде кездесулер өткізіп жатыр. Партия өкілі, құрметті Анар Асадли КТН-ИНФОРМ сұрақтарына жауап беруге келісті. Анар Асадли саяси үрдістерге 1997 жылдан бері белсенді қатысып келеді. 1997-2000 жылдары ол Халық майданы партиясының мүшесі болды. Ол Халықтық майдан партиясы Жоғарғы жиналысының мүшесі, Халық майданы партиясының бұрынғы президенті және Біріккен Әзірбайжан ұйымының төрағасы Әбілфаз Елчибейдің сенімді адамы болған. 2005 жылдан - Еуропаның көптеген елдерінде - Түркия, Франция, Германия, Англия, сондай-ақ АҚШ пен Канадада білім алған 50-ден астам маман құрған Жаһанданған Әзірбайжанның азаматтық даму орталығы қоғамдық ұйымының (QASIM) төрағасы. Ол Түркия, Франция, Германия, Ресей елдерінде өткен халықаралық симпозиумдарда,  2005 жылдың қыркүйек айында Ресейдің Сочи қаласында өткен ТМД елдерінің жас саяси көшбасшыларының саммитінде Әзербайжан мемлекетіне лайықты түрде өкілдік етті. 2008 жылы осы ұйымның төрағасы ретінде Анар Асадли Әзірбайжан Республикасының Президенті жанындағы Үкіметтік емес ұйымдарды мемлекеттік қолдау кеңесінің төрағасы қызметіне ұсынылды. Анар Асадли 2006 жылы автор және бас редактор ретінде әзірбайжан және ағылшын тілдерінде елдің алғашқы ай сайынғы «Yeni İqtisadiyyat» (Жаңа экономика) экономикалық журналын шығарды, бұл журнал осы аттас экономикалық жаңалықтар агенттігіне ұқсас болды. Анар Асадли басқарған QASIM қоғамдық бірлестігі шетелдерде ірі іс-шараларды ұйымдастырды және өткізді, атап айтқанда 2016 жылы 23 ақпанда Түркияның Анкара қаласында Ходжалы қасіретіне арналған Ходжалы геноциді: адамзатқа қарсы қылмыс туралы Халықаралық пікірталас, сондай-ақ  2014 жылдың 30 желтоқсанында Түркияның Қайсери қаласындағы Эрджиес Университетінде әлем әзірбайжандарының Ынтымақтастық күніне арналған іс-шара. 2014 жылы ол xeber365.com сайтын құрды, ол елдің жаңалықтар кеңістігінде өзіндік бірегейлігімен ерекшеленді. Анар Асадли 2020 жылы 9 ақпанда өткен парламенттік сайлауға қатысты. Дауыстардың басым көпшілігі мен сайлаушылардың қолдауына ие болды. Ол осы сайлаудың ең сәтті қатысушыларының бірі ретінде танылды. 2020 жылдың 16 шілдесінде ол серіктестерімен бірге Әзірбайжан Биіктеу партиясын (Azərbaycan Yüksəliş Partiyası) құру туралы бастама көтерді. 2020 жылы 6 желтоқсанда партияның құрылтай съезінде ол бірауыздан партияның төрағасы (Башкан) болып сайланды. Анар Асадли мамандығы бойынша заңгер. Үнемі баспасөзде ғылыми және публицистикалық мақалалар жариялайды. – Құрметті Анар-бей, сұқбат беруге келіскеніңіз үшін алғыс білдіремін. Партия құру кезінде қандай негізгі мақсаттар мен міндеттерді алдыңғы қатарға қойдыңыз? – Сөзімді неліктен біздің атауымыз Әзірбайжан Биіктеу партиясы– Azərbaycan Yüksəliş Partiyası деп аталатынынан бастайын. Біз Әзірбайжан тарихының соңғы 150 жылдығы үш кезеңге бөлінген деген болжамнан шығамыз. Бұл ұлттық ояну кезеңі (шамамен 1850-1900 жж.). Содан кейін ұлттық мемлекет құру немесе қалыптастыру кезеңі келеді. Бұл 20 ғасырдың бірінші жартысы. Өкінішке орай, осыдан кейін Әзірбайжанды большевиктер басып алғаннан бері 70 жыл  Қызыл империяның қысымымен өтті. Бірақ содан кейін шамамен 1988 жылдан 2020 жылдың шілдесіне дейінгі ұлттық жаңғыру кезеңі келді. Біздің терең сеніміміз бойынша, 2020 жылдың шілдесінен бастап, армян армиясы генерал Полад Хашимовты өлтіргеннен кейін, Бакуде жүздеген мың адамдар түнде Қарабахтағы оккупацияланған жерлерді босату талабымен митингіге шығуы және одан кейінгі 27 қыркүйектен бастап орын алған армяндардың диверсиялық операцияларына қарсы шабуылдар    Әзірбайжанның жаңа тарихындағы жаңа, төртінші кезең - мемлекетіміздің өрлеу кезеңі басталған күн болып табылады. Бұл партиямыз үшін осы атауды таңдауымыздың басты, бірақ жалғыз себебі емес. Әзірбайжанның саяси спектрінде біздің партия оңшыл-орталық позицияларға ие. Біз Әзірбайжанның ұлттық демократиялық күштерімен бірлікте әрекет етеміз. Әзірбайжанның ұлттық тәуелсіздігі мен егемендігіне қатысты мәселелер елдің саяси қабатынан қырағылық пен үнемі назар аударуды талап етеді. Біздің жерлерімізді Арменияның жаулап алуы шамамен 30 жыл бойы жалғасты. Сондықтан, біз ұлттық қауіпсіздік мәселелерін елеусіз қалдыра алмаймыз. Екінші жағынан, КСРО ыдырағаннан кейін біз тәуелсіздік алдық, енді әлеуметтік-экономикалық және құқықтық сипаттағы ішкі мәселелерді шешуге тура келді. Ұзақ жылдарға жалғасқан тоталитаризм  өз ізін қалдырды. Қоғам өз күшімен демократияға алып баратын  жолды жүріп өтуі тиіс.  Сондықтан біз үшін ұлттық және демократиялық құндылықтарды қарама-қарсы қоймай,  керісінше, олардың синтезін құрып, халқымыздың дамуы мен өркендеуінің ортақ белгісіне айналдыру маңызды. Осы тұрғыдан алғанда, біздің партияның басты мақсаты – Әзірбайжанда басқаша көзқарас үшін жазаланбайтын, әділетті сайлау мен соттар болатын, мемлекеттік қызметшілер мен әскери қызметкерлер лайықты жалақы және  дамыған елдердің мысалындағы әлеуметтік сақтандырудың толық пакетін  алатын,  Заңдар жаңа телеарна мен радиоарналардың, еркін ойдың орталығы болатын университеттердің ашылуына және ашық қоғам құруға байланысты көптеген басқа нәрселерге кедергі болмайтын және ашық қоғам құрумен байланысты көптеген нәрселер болатын қоғамдық-саяси ортаны нығайту болып табылады. Біздің қоғамның проблемалары: а) біздің қоғамға ғана емес, көптеген кеңестіктік заманнан кейінгі елдерге де тән. Оның үстіне, мемлекеттер ғана емес; б) осы мәселелердің көпшілігінің себебі ешқандай билік емес. Иә, біз билікті елдің күн тәртібіндегі кейбір мәселелер бойынша сынға аламыз. Алайда, барлық проблемаларды билік жасайды деу олдардың пайда болу, инкубациялау және өсу тарихи кезеңі тұрғысынан қате болар еді. Сондықтан біз билікке оппозиция бола отырып, оларға әсіресе халық арасында өзекті болып табылатын көптеген мәселелер бойынша жобаларды, тұжырымдамалық ұсыныстарды ұсынамыз. Әзірбайжанның саяси элитасы арасындағы агрессивті риториканы болдырмай, сенімділік атмосферасын құру - біздің партиямыздың басты міндеті. – Түсінікті. Сіздің партияның қызметі Әзірбайжанға және бүкіл түркі әлеміне қандай оң нәтижелер алып келуі  мүмкін? – Біз бұқара халықты саяси қызметке, ынтымақтастық пен ел үшін жауапкершілікке тартпай, демократиялық қоғам құру мүмкін емес дегенге  сенімдіміз. Жалғыз мәселе - бұл бұқараны өз міндеттерін шешуге қандай сапада  қатыстыру болады және қатыстыру керек дегенге саяды.  Халықты тек сұр бұқара деп санайтын, тек сол немесе басқа партияның жарлықтары мен нұсқауларын шексіз орындауға жарамды деп қабылдайтын саяси күштер бар. Сын мен күдікке құқығы жоқ деп ойлатындар. Және біз бармыз, біз  үшін адамдар билік органдарының заңдылығының қайнар көзі, әртүрлі жеке қажеттіліктері мен көзқарастары бар адамдар қоғамы, әлеуметтік және саяси биліктің барлық мәселелері бойынша өз ұстанымына құқылы, жеке сипаттағы осы құқықтар үшін бірлескен күреске ниеті мен  қажеттілігі біріктірілген. Егер біз осындай қоғам құра алсақ, бұл демократиялық Әзірбайжан құрылымына қосылған оң үлес болады. Түркі әлеміне келетін болсақ, біздің халықтарымыздың күн тәртібіндегі проблемалар мен мәселелердің басымдықтарына қатысты бәрі де бірмәнді емес. Иә, түркі әлемінде әлеуметтік-саяси саладағы жағдайы шамамен Әзірбайжанмен ұқсас елдер мен халықтар бар. Бұл негізінен бұрынғы түркі одақтас республикалары, Еуропа елдерінде және Түркияның өзінде тұратын кейбір түркі халықтары. Сонымен қатар бірінші кезектегі міндеті қоғамды демократияландыру емес, қарапайым физикалық өмір сүру болып табылатын түркі халықтары да бар. Соның жарқын мысалы - Қытайдағы ұйғырлардың жағдайына қатысты ахуал. 50 миллионға жуық халық коммунистік Қытайдың концлагерьлерінде қуғын-сүргінге ұшырап, қудалануда. Онда адамзатқа қарсы қылмыс болып жатыр. Сондықтан ұйғырлар мәселесінде біз демократия туралы және тағы басқалар туралы айта алмаймыз, бірақ біз жай ғана осы халық үшін күресуіміз керек. Басқаша айтқанда, түркі әлемінің мәселелерінің  толық үйлесімі жоқ. Сондықтан, осы немесе басқа ұлттың белгілі бір мәселелерін шешу тәсілдерінде үйлесім болуы мүмкін емес. Бірақ біздің іс-әрекеттерімізді үйлестіру мүмкін және қажет. Бәлкім, бұл біз бастамашы болып отырған түркі әлемінің саяси күштері мен тұлғаларын үйлестіру және ынтымақтастық үшін ортақ платформа құруды қажет етеді. Егер біз көптеген халықтарымыздың саясаткерлері мен қоғам қайраткерлерінің қолдауын тапсақ, бұл түркі әлемінің әлемдік аренадағы позициясын күшейту мен нығайту, одан кейін бүкіл еуразиялық кеңістікті демократияландыру жолындағы жаһандық серпіліс болады. - Сіз Ресей Федерациясының аумағындағы түркі республикалары мен басқа құрылымдардағы жағдайға байланысты біздің алаңдаушылығымызды түсінесіз деп үміттенемін. Сіздің партия түркі халықтарының мүдделерін қорғауға дайын ба? - Мен бірден айтайын: иә, және бұл ішінара біздің партияның құрылуының басты себептерінің бірі. Біздің де әзербайжан екенімізді, түркі халық екенімізді ұмытпаңыз. Біз үшін бауырларымыздың проблемалары зерттеу үшін немесе басқа докторлық диссертация үшін академиялық тақырып емес. Көбіне бұл белгілі бір адамдардың өмірі және/немесе өлімі. Империяға тәуелді өмір сүру не екенін білеміз. Біз босқын болу және туған жерімізді басып алу дегеннің не екенін білеміз. Біз өзімізге деген күшті мемлекеттердің өзін қалай ұстайтындығын көрдік. Ассимиляция мен геноцидті білдіретін ұлттық құқықтар мен бостандықтарсыз өмір сүру қандай? Ұлттық жалғыздықты, үмітсіздікті және одан кейінгі бүкіл халықтың үмітсіздігін сезіну қандай? Әзербайжан мұның бәрін соңғы 200 жыл ішінде Кавказға алдымен патшалық, одан кейінгі Кеңес өкіметінің келуімен бастан өткерді. Сондықтан бізге түркі халықтарының өз мемлекеттілігімен де, онсыз да проблемалары жақын және түсінікті. Адам құқығы тұрғысынан түркі халықтары өз құқықтарының екі есе сақталмауына тап болды. Мысалы, егер бір X елінде демократия мен азаматтық бостандық болмаса, онда бұл елдің титулдық адамдарына ұлттық емес, саяси және әлеуметтік сипаттағы проблемалар ұшырасады. Сол елдегі түркі халқы саяси және әлеуметтік қысыммен бірге ұлттық және діни құқықтары саласында кемсітушілікке тап болады. Бұл біздің бауырлас халықтардың онсыз да көңіл көншітпейтін жағдайын қиындатады. Сондықтан біз түркі халықтарының тұрғылықты жеріне қарамастан олардың құқықтары мен бостандықтарын қорғауды басты мақсат етіп қоямыз. Бұл қорғаныс бірінші кезекте әлемдік қауымдастықтың назарына түркі халықтарының тұрғылықты аймақтарындағы шындық пен жағдайдың нақты күйін жеткізуден көрінеді. Біз түркі әлемінің дауысы болуға тырысамыз. - Енді сіздің партияның елдегі орны туралы. Партияның саяси платформасы басқа партиялардын платформасымен ортақтығы неде және қай жерде ерекшеленеді? - Біздің идеологиялық-идеялық құндылықтарымыз «төбеден» алына салған жоқ. Олар халқымыздың тәуелсіздік жолындағы күресінің ұзақ және қасіретке толы жолынан зардап шекті. Осы тұрғыдан алғанда, біздің көптеген партиялар бізбен ұқсас постулаттарға ие. Бірақ бірнеше жылдар бойы осы партиялардың ұрандары мен олардың идеалдарына адалдығы қағаз жүзінде ғана қалды. Олар қоғамның да, қарапайым мүшелерінің де оларға деген сенім шегін жоғалтты. Сіздің айтқаныңыз емес, сіз айтып отырған нәрсеге қаншалықты берілгендігіңіз маңызды. Біз өз кезегімізде қарапайым қағиданы ұстанамыз, бірақ, менің ойымша, саяси билікке мыналар өте қажет: не істей алатындығыңызды айту, уәде еткен нәрсеңізді істеу. Біздің басқа партиялардан басты айырмашылығымыз осында. Платформаның өзіне келетін болсақ, біз бірінші кезекте халықтарымыз арасындағы түркіаралық интеграция мәселесін шешуге, ал екінші кезекте Еуропалық Одақты Түркі Одағымен интеграциялау мәселесін шешуге кешенді көзқарасты қолдайтынымызды атап өткен жөн. Әзірбайжан дамуының еуропалық жолын қолдайтын тараптар бар. Олар тіпті түркі одағы туралы естігісі де келмейді. Ал керісінше, түркі бірлігінің Еуропалық Одақпен интеграция идеясынан мүлде бас тартатын жақтаушылары бар. Екі жақтың да скептиктері бізді өз көзқарастарымызда тым утопиялық деп сынайды. Біз түркі және еуропалық әлемнің одағын жүзеге асыру мүмкіндігін ғана емес, сонымен бірге осы интеграцияның қажеттілігін де көріп отырмыз. Оның үстіне, бұл интеграция бізге ғана емес, еуропалықтардың өздеріне де қажет. Екі бұғаздың аралығы - Берингтен Ламаншқа дейінгі аралық және түркі рухы мен еуропалық рационализмнің аумағына айналуы керек. Айтпақшы, мұны Түркия мен Ресейдің өздері біріктірді және оларды осы мемлекеттердің мемлекеттілігінің екі тірегі жасады және нығайтып отыр. Яғни, біз Түркия мен Ресей тұлғаларында кем дегенде екі нақты мысалға ие құбылыс туралы айтып отырмыз. Бұл тәжірибені аймақтағы барлық халықтарға тарату қалады. Бұл тәсіл біздің платформаның басқа партиялардан басты айырмашылығы. - Дәстүрлі сұрақ. Алдағы жылдарға жоспарларыңыз және алдыңғы кезектегі міндеттеріңіз қандай? - Өтірік айтпай, турасын айтайын. Кез-келген кәдімгі  партия сияқты біздің жоспарымыз - билікке келу. Бірінші кезекте жергілікті өзін-өзі басқаруға қатысты. Біздің партияның бірінші кезектегі міндеті - адамдарды жалпы сайлауға және оның ішінде жергілікті сайлауға баруға сендіру. Біздің муниципалитеттік сайлауға қатысуымыз өте төмен. Бұл түсінікті. Егер сайланатын муниципалитеттер мемлекет басшысы тура тағайындаған жергілікті атқарушы билік органдарының аянышты жалғауы немесе соңы болса және жалпы алғанда, кейде тіпті тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық деңгейінде өкілеттіктерге ие болмаса, онда, тиісінше, оларға деген сенім өте  төмен. Ең сорақысы, саяси партиялар осы сайлауды сол себепті елемейді және өз кандидаттарын ұсынбайды. Нәтижесінде біз тығырыққа тіреліп отырмыз: Жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң муниципалитеттерге қажетті өкілеттіктер бермейді, сондықтан оларды ешкім байыпты қабылдамайды және осыдан көптеген жергілікті проблемалар туындайды - бұл бір жағынан. Қоғам мен саяси күштер жергілікті органдарды құруға байыпты қатыспайды, сондықтан ел басшылығында ешкімді ешнәрсені жақсы жаққа өзгерту қажеттілігі сезінбейді - бұл екінші жағынан. Нәтижесінде біз созылмалы проблемалармен нәтижесіз дамып келе жатқан қоғамға ие боламыз. Біз қоғамның барлық жіктері, бірінші кезекте зиялы қауым белсенді болмайынша, биліктегі халық өкілдерінің өкілдік мәселесін шешу мүмкін болмайтынын түсінеміз. Сондықтан, жақын аралықтағы тағы бір жоспар - барлық мүдделі тараптардың қатысуымен пікірталас алаңын құру. Бұл тұрақты түрде жұмыс жасайтын  саяси пікірсайыстар мен дискурстар клубы болады. Бізге саяси күштердің диалогы жетіспейді. Әрине, бұл міндетті биліктің өздері орындағаны жөн. Бірақ әзірге бұған үміт жоқ. Дегенмен мұның жақсы жақтары да болуы мүмкін. – Сұқбатыңызға рахмет. Сізге сәттілік тілеймін. Sag olunuz!