Каспийдің шегінуі: соңғы 18 жылда теңіз аумағы 36 мың шаршы шақырымға қысқарды
Ақтау. 2025 жыл — Каспий теңізі қарқынды түрде таязданып барады. 2025 жылдың қыркүйегінде теңіз деңгейі орташа есеппен 29,31 метрге дейін төмендеген. Соңғы 18 жылда Каспийдің ауданы 36 мың шаршы шақырымға азайған. Бұл экологиялық және экономикалық тұрғыдан алаңдатарлық көрсеткіш.
Қазгидрометтің мәліметінше, қыркүйек айында теңіздің солтүстік-шығыс бөлігінде деңгей 29,15 метр, шығыс жағында 29,46 метр болған. Бір жыл ішінде теңіз деңгейі солтүстік-шығыста 20 см, шығыста 17 см-ге төмендепті. Мониторинг Ақтау, Форт-Шевченко, Фетисово, Пешной және Құлалы стансаларында жүргізілген.
2006 жылдан бері Каспий теңізінің беткі ауданы 392,3 мыңнан 355,7 мың шаршы шақырымға дейін қысқарған. Теңіз деңгейі Қазақстан аумағында 2,13 метрге төмендеген. Кейбір өңірлерде жағалау сызығы 30–35 шақырымға дейін шегінген.
Балықшылар мен жергілікті тұрғындар зардап шегуде
Маңғыстау облысындағы Qazaq Balyk қауымдастығының өңірлік директоры Данияр Әкімжановтың айтуынша, теңіздің таяздануы балық аулайтын мекендерге үлкен зиян тигізген.
«Қаражанбас пен Бозашы маңында су тартылып, кей аймақтар мүлде құрғап қалды. Балықтардың миграция бағыты өзгеріп, теңіз фаунасы азайып барады. Теңіз түбін тереңдету жұмыстары экожүйеге үлкен соққы болуы мүмкін – бұл балықтардың көбею ортасына тікелей әсер етеді», — дейді маман.
Ғылыми зерттеу күшейтіледі
Президент тапсырмасымен Ақтауда Каспий теңізінің Қазақ ғылыми-зерттеу институты құрылды. Институт директоры Серік Ахметов теңіз деңгейінің ауытқуын, экожүйеге және итбалықтар мен балықтардың жаппай қырылу себептерін жан-жақты зерттеу жоспарланғанын айтты.
Институтта климатологтар, гидрологтар, океанологтар және гидробиологтар жұмыс істемек. Алайда, бұл салада білікті мамандардың тапшылығы сезіледі.
Ш. Есенов атындағы Каспий технологиялар және инжиниринг университетінің профессоры Самал Сырлыбекқызының айтуынша, оқу орнында келесі жылдан бастап «Океанология» және «Гидробиология»мамандықтары бойынша магистрлік бағдарлама ашу жоспарланып отыр.
Экобелсенділер: «Каспий Аралдың тағдырын қайталамауы керек»
ECOJER қауымдастығының өңірлік кеңес төрағасы Әділбек Қозыбақов бастаған «Каспий — менің теңізім» қоғамдық бастамасы теңізді құтқаруға бағытталған.
«Каспий теңізі ластану мен су деңгейінің төмендеуінен жойылу қаупінде тұр. Егер нақты шаралар қабылданбаса, Каспий Аралдың жолын қайталауы мүмкін. Бұл бес елдің де болашағына әсер ететін экологиялық дағдарыс», — дейді ол.
Бастама Каспий маңы елдерінде — Әзербайжан, Иран, Қазақстан, Ресей және Түрікменстанда — ерікті түрде жүзеге асырылмақ.
Қозыбақовтың пікірінше, Каспий мәселесін кеңінен талқылау үшін 12 тамыз – халықаралық Каспий күнін 25 қыркүйек — дүниежүзілік теңіз күнімен біріктіру қажет. Бұл бастама аймақтық деңгейде теңіз мәселелеріне назарды арттырады.
Каспийдің болашағы — ортақ жауапкершілік.
Ғалымдар мен экобелсенділер теңіздің қазіргі жағдайын «төтенше экологиялық нүкте» деп атап, нақты шаралар қабылдамаса, теңізді қалпына келтіру мүмкін болмай қалатынын ескертеді.