CNN телеарнасының дереккөздерінің мәліметінше, Трамп пен Зеленский арасындағы кездесудің жария бөлігі аяқталғаннан кейін, АҚШ президенті өз кеңесшілерімен бірге бөлек бөлмеге кеткен.
Ол вице-президент Джей Ди Вэнспен, мемлекеттік хатшы Марко Рубиомен, қаржы министрі Скотт Бессентпен және басқа да кеңесшілерімен кеңес өткізді.
CNN хабарлауынша, осыдан кейін Трамп Зеленскийдің келіссөз жүргізуге дайын емес деген шешімге келіп, ұлттық қауіпсіздік жөніндегі кеңесші Майк Волтц пен Рубиода украиналық көшбасшыға Ақ үйден кету керектігін жеткізуді тапсырған.
Ақ үйдің өкілі телеарнаға берген сұхбатында украиндық делегация келіссөздерді жалғастыруға ниетті болғанын, алайда оларға бұл мүмкіндік берілмегенін айтты. Осыдан кейін Зеленский Ақ үйден кеткен.
CNN атап өткендей, Украина президенті мен оның командасына тіпті түскі ас ішуге де рұқсат берілмеген. Дайындалған тағамдар дәліздегі үстелдерде қалып, украиндық делегацияға ғимаратты дереу босату туралы нақты нұсқау берілген.
Fox News телеарнасына жақын журналист Джеки Хейнрихтің мәлімдеуінше, Ақ үйдегі баспасөз аймағында болған оқиғаның мән-жайын анықтау үшін ол әріптестерімен сөйлескен.
Маған айтылғаны мынау: президент Зеленскийді Ақ үйден шығарып жіберді. Оның делегациясына елге қайту керектігі туралы хабар берілді. Президент бұл кездесуде өзіне құрметсіздік көрсетілді деп есептейді. Овальды кабинетте болған шенеуніктер Зеленскийдің дене тілі де сұрақтар туғызғанын, оның иығын қозғап, көзін жоғары аударғанын атап өтті.
Бұл оның жағынан алғыссыздық пен құрметсіздіктің белгісі ретінде қабылданды. Президент Зеленскийдің бейбіт келіссөздерге дайын емес екенін шешіп, оған: ‘Дайын болғанда қайта кел, ал қазір сен дайын емессің, сондықтан кет!’ деген нұсқау берілді. Оларға арналған түскі ас дәлізге шығарылып, оны қазір баспасөз қызметінің қызметкерлері жеп жатыр. Бұл оқиға – сенгісіз жағдай"*, – деді Хейнрих.
Голос Америки ютуб арнасында ресми кездесуі жариаланған болатын.
Тараптардың ұстанымдары
Дональд Трамп келіссөздерді созбастан, соғысты тез аяқтауға басымдық беру керек деп санайды. Ол өз президенттігі кезінде Ресей мен Украина арасындағы жанжалды аз уақыт ішінде реттеуге қабілетті екенін бірнеше рет мәлімдеген. Ақ үйдегі кездесу барысында Трамп атысты дереу тоқтатып, шұғыл бітімге келудің маңызын атап өтті. Оның пайымдауынша, АҚШ-тың тікелей араласуы бейбіт келісімді тездетуге мүмкіндік береді және бұл Украинаға келіссөздерде үлкен артықшылық. Трамп сондай-ақ Вашингтонның Киевке бұрын-соңды болмаған көлемде әскери көмек көрсеткенін алға тартып, Украина осы қолдау үшін «жеткілікті ризашылық білдірмей отыр» деп сынады. Америкалық экс-президенттің ойынша, Украина қазіргі күрделі жағдайында АҚШ-тың шарттарына көнуге мәжбүр, өйткені «Қолында күшті карталары жоқ», сондықтан келісім талаптарын қоя алатындай жағдайда емес (. Трамп әкімшілігі Украинаға жасаған көмегінің өтеуі ретінде экономикалық пайда күтетінін де жасырмады. Мәселен, ол Украинаға көрсетілген әскери қолдау көлемін $300 млрд деп бағалап, Киевтен соғыстан кейін бұл шығынның орнын белгілі бір дәрежеде толтыруды талап етті. Осы мақсатта ұсынылған сирек металдар жөніндегі келісімді Трамп АҚШ-тың экономикалық мүдделерін қорғаудың амалы және «win-win» ынтымақтастық мүмкіндігі ретінде таныстырып.
Владимир Зеленский өз ұстанымында елінің қауіпсіздігіне нұқсан келтіретін ешбір шалт шешімге бара алмайтынын білдірді. Украина президенті соғысты тоқтату туралы кез келген келісімнің басты шарты – нақты қауіпсіздік кепілдіктері екеніне назар аударды. Зеленскийдің айтуынша, егер Батыс тарапынан Украинаға берілетін сенімді кепілдіктер болмаса, атысты тоқтату туралы келісім жай сөз болып қала береді, сондықтан мұндай құжатқа қол қоюдан бас тартуға тура келеді. Ол соғысты тез аяқтауға ең мүдделі тарап – Украинаның өзі екендігін, өйткені соғыстың зардабын тікелей украин халқы тартып отырғанын тілге тиек етті. Дегенмен Зеленский үшін «бейбітшілік – жай ғана соғыстың уақытша тоқтауы емес» екенін атап өтіп, әділетті әрі тұрақты бейбіт бітім қажет екенін айтты. Киевтің түсінігінде мұндай бейбітшілік Ресейдің жаңа басқыншылығына жол бермейтін нақты қауіпсіздік механизмдерімен бекітілуі тиіс. Сонымен бірге, Зеленский Украина қолда бар ресурстарын толық мобилизациялап, әскери қорғаныс қабілетін барынша арттыратынын және халықаралық серіктестердің көмегімен ғана өз тәуелсіздігін сақтап қала алатынын ашық айтты. Экономикалық мәселеде де Украина президенті ұлттық мүддені қорғауға тырысты: Вашингтон ұсынған пайдалы қазбалар бойынша келісімнің коммерциялық мүмкіндіктерін мойындай отырып, оның Украинаға тиімсіз шарттармен бекітілуіне қарсы шықты. Зеленский АҚШ-пен мұндай келісімге қол қоюға дайын екендігін, оны қауіпсіздік кепілдері жолындағы алғашқы қадам ретінде қарастыратынын айтты, бірақ бұл қадам жеткіліксіз екенін, Украинаға бұдан да мығым қолдау қажет болатынын ескертті. «Қауіпсіздік кепілдігінсіз уақытша бітім Украина үшін өте қауіпті», – деді ол, сондықтан Украина соғысты тоқтатуға келісу үшін ең алдымен өзіне тиімді жағдайлар жасауға тырысады. Зеленский АҚШ-тың көмегіне шексіз ризашылығын білдіре отырып, украин халқына елдің болашағы үшін әділ және берік келісім қажет екендігін түсіндіруге тырысты.
Кездесу кезінде пікірталас бір сәтте шиеленісіп, тараптар арасында сөз жүзінде айтарлықтай қақпа орын алды. Талқылау Украинадағы жанжалды қалай тоқтату керектігіне келгенде, Зеленский тағы да қауіпсіздік кепілдіктері мәселесін көтерді. «Бізге тек пайдалы қазбалар туралы келісім аз, Украинаның қауіпсіздігіне нақты кепіл керек», – деп мәлімдеді ол Трампқа. Алайда бұл талап АҚШ делегациясын ашуландырғандай болды. Дональд Трамп Зеленскийдің мұндай табандылығын жақтырмай, оның «АҚШ-қа талап қоятындай жағдайда емес» екенін қатаң ескертті. «Сіздің қолыңызда күшті козырь жоқ, сондықтан Америкаға не істеу керектігін сіз айта алмайсыз», – деп кесіп айтты Трамп. Америкалық тарап Украина президентінің сөздерін өздеріне құрметсіздік ретінде қабылдап, Киевтің АҚШ көмегіне лайықты алғыс білдірмей отырғанын сынға. Трамптың қасында отырған АҚШ вице-президенті Дж.Д. Вэнс те талқылауға араласып, Зеленскийге «тек алғыс айтуды білсеңіз жеткілікті болар еді» деп шүйлікті
Зеленский өз кезегінде бұған дейін АҚШ-қа бірнеше рет ризашылығын білдіргенін, бірақ украин халқының мүддесін қорғау – оның президент ретіндегі борышы екенін айтты. «Біз алғашқы күннен-ақ жалғыз қалсақ та, күрестік, және біз АҚШ халқының көмегіне өте ризамыз», – деп жауап қатты ол, Вэнстің сөзіне іліп, «сіз бірде-бір рет Украинаға келіп, жағдайды өз көзіңізбен көрген емессіз» деп наразылығын білдірді. Екі жақтың ұстанымдары бір-біріне қарсы келген тұста дауыс көтеріліп, әңгіме төңірегінде эмоциялар күшейе түсті. Трамп Украина тарапын АҚШ-ты қадірлемейді, бейбіт бітімге ұмтылмайды деп айыптаса, Зеленский керісінше Украина бейбітшілікті қалайды, бірақ әділетсіз шарттарға көне алмайды деп табанды түрде қайталады. Ақ үйдегі дереккөздердің хабарлауынша, пікірталас тым ушығып кеткендіктен кездесу жоспарланған уақыттан ерте аяқталған. Дональд Трамп тіпті ыза үстінде Зеленскийді «сайлаусыз диктатор» деп атап үлгергені, тіпті Украинаны қатыстырмай-ақ Ресеймен келіссөз жүргізуге болатыны туралы да ой айтқаны мәлім. Мұндай ауыр сөздер екі ел басшыларының арасында бұрын-соңды болмаған өткір текетірестің туғанын аңғартты.
Кездесу аяқталған соң тараптар жария мәлімдеме жасамады, ортақ баспасөз мәслихаты да өткізілмеді. Владимир Зеленский Вашингтоннан кестеде жоспарланғаннан ертерек ұшып шығып, бірден Лондонға аттанды. Ал Дональд Трамп өз пікірін әлеуметтік желідегі парақшасында бөлісіп, Зеленскийдің әзірге бейбітшілікке дайын емес екенін жазды. «Ол Ақ үйде АҚШ-қа құрметсіздік көрсетті. Бейбітшілікке шынымен дайын болғанда ғана қайта келсін», – деп мәлімдеді Трамп Truth Social желісінде. Осылайша, Ақ үйдегі текетірес ашық жанжалға ұласқан тұста тоқтатылып, тараптар өз жолымен тарасты.
Ақ үйдегі бұл кездесудің басты қорытындысы – тараптардың соғысты тоқтату мәселесінде ортақ мәмілеге келуге дайын еместігі айқын көрінді. Кездесу нәтижесінде нақты бейбіт келісімге немесе атысты тоқтату туралы келісімге қол қойылған жоқ. Керісінше, алдын ала жоспарланып қойған экономикалық әріптестік жөніндегі келісімнің өзі (сирек кездесетін металдар өндірісіне қатысты) соңғы сәтте қол қоюсыз қалды, себебі екі жетекші арасындағы шиеленіс бұл келісімді рәсімдеуге мүмкіндік бермеді. Зеленский мен Трамп қатысуымен өтеді делінген бірлескен баспасөз конференциясы да тоқтатылып, тиісті шаралар өткізілмеді. Бұның орнына әр тарап кездесуден кейін өз ұстанымын бөлек баяндауды жөн көрді. Дональд Трамп Зеленскийді “бейбіт шешімге дайын емес” деп жариялап, Киевті ымыраға келуге шақырса, Владимир Зеленский Fox News арнасына сұхбат беріп, Украина шын мәнінде бейбітшілікті қалайтынын, бірақ ол әділ және берік болуы тиіс екенін қайта мәлімдеді. Украин көшбасшысының сөзінше, елінің келіссөзге қайта оралуы үшін алдымен нақты қауіпсіздік кепілдіктері қажет, сондықтан қазіргі жағдайда Украина жағы соғысты тоқтату туралы келіссөздерді кідірте тұруға мәжбүр.
Бұл оқиға АҚШ пен Украина арасындағы қарым-қатынасқа да әсер етпей қоймады. Сарапшылар Вашингтон мен Киев арасындағы сенімге сызат түскенін айтады, өйткені ашық форматтағы пікірталаста тараптар бір-біріне қатты сын айтып, қайшылықтарын бүкпесіз көрсетті. Дональд Трамп әкімшілігі Зеленскийдің Вашингтон ұстанымына ашық қарсы шыққанын жақтырмай, алдағы уақытта Украинаға жасалатын көмекті Киевтің бейбіт келісімге икемділік танытуына байланыстырғысы келетін сыңай танытуда. Тіпті кездесуден кейін АҚШ тарапынан Украинаға энергетикалық инфрақұрылымды қалпына келтіруге арналған кей бағдарламалардың уақытша тоқтатылғаны туралы ақпараттар шықты. Өз кезегінде, Владимир Зеленский Вашингтондағы келіспеушілікке қарамастан, АҚШ-пен стратегиялық әріптестік жалғасатынын және ортақ мақсаттар тұрғысынан ашық диалог қажет екенін атап. Ол АҚШ-пен ресурстар жөніндегі келісімді алдағы уақытта қайта талқылап, қол қоюға дайын екенін, оны Украинаның қауіпсіздігін қамтамасыз ету жолындағы бір қадам санауға болатынын айтты. Алайда Зеленскийдің пікірінше, мұндай қадам жеткіліксіз: «Атысты тоқтату тек қауіпсіздік кепілдіктерімен бірге болса ғана тиімді, әйтпесе уақытша бітімге келісу – Украина үшін аса қауіпті» деп түйіндеді ол.
Кездесуден кейінгі күндері Украина президенті еуропалық одақтастарымен байланысын күшейтуге кірісті. Владимир Зеленский Вашингтоннан кейін бірден Ұлыбританияға жол тартып, Лондонда Еуропа көшбасшыларымен Украинаға қауіпсіздік кепілдіктерін беру мәселесіне арналған жиынға қатыспақшы (. Британия премьер-министрі Киер Стармер украин президентімен және Дональд Трамппен жекелеген телефон байланыстарын өткізіп, Ұлыбританияның Украинаға мызғымас қолдау көрсететінін. Сондай-ақ бірқатар еуропалық саясаткерлер Зеленскийдің Вашингтондағы ұстанымын қолдайтындарын білдіріп, Украинаға қауіпсіздік кепілдіктерін қамтамасыз ету үшін Еуропа белсендірек атсалысатынын аңғартты. Бұл жағдай Еуропа елдерінің Украина тағдырындағы рөлін бұрынғыдан да нығайтуы мүмкін, әсіресе егер Вашингтон мен Киев арасындағы түсініспеушіліктер жалғаса берсе.
Ықтимал салдарлары: Ақ үйдегі текетірес әлемдік қауымдастықтың назарын Украинаның бейбіт келісімге келу күрделілігіне аударды. Сарапшылардың пайымдауынша, егер АҚШ пен Украина ортақ ұстанымдарын үйлестірмесе, соғысты тоқтату перспективасы алыстай түсуі мүмкін. Дональд Трамп Мәскеумен тез арада мәмілеге келуге бейіл екенін аңғартса да, Киевтің қауіпсіздік талаптарын елемеу жаңа келісімдердің ұзақмерзімді тиімділігін сұрақ астына қояды. Ендігі жерде бейбіт процестің алға жылжу-жылжымайтыны Вашингтонның Киевке қандай шарт қоятынына және Украина басшылығының оған қалай әрекет ететініне тікелей байланысты болмақ. Кездесу нәтижесінде туындаған салқындық уақыт өте келе дипломатиялық арналар арқылы реттелуі де мүмкін: Қалай болғанда да, Ақ үйдегі келіссөздің сәтсіз аяқталуы Украинаның бейбітшілікке жету жолын күрделендіріп жібергені анық. Енді тараптар көпжақты форматтарда – басқа мемлекеттердің делдалдығымен немесе қатысуымен – ортақ тіл табысуға тырысуы ғажап емес. Еуропалық одақтастардың қауіпсіздік кепілдіктері жөніндегі бастамалары және АҚШ-тың соғысты тоқтатуға қатысты ұстанымын қайта таразылауы алдағы апталар мен айларда Украинадағы жағдайдың қалай өрбитініне ықпал ететін негізгі факторлар болмақ.