Жер бетіндегі ең қауіпті мекендер: табиғаттың тосын мінезі мен адамзат әрекеттерінің қасіретті салдары

Әлемнің әр түкпірінде жайлы тұрмыс орнап, өркениет игіліктері таралып жатқан тұста, жер шарында әлі де талай қиын-қыстау жерлер бар. Бұл өңірлер адам өмірі мен денсаулығы үшін қаншалықты қатерлі екенін аңғару – біз үшін маңызды сабақ. Кейбір аймақтарда табиғаттың сұрапыл күшіне қарсы тұру мүмкін емес болса, енді бір мекендерде адамзаттың өз әрекетінен туындаған қиындықтар тұрмыс-тіршілікті тозаққа айналдырады. Төменде келтірілген мысалдар – әлемнің ең қатерлі орындары туралы кеңейтілген шолу. Бұл мақалада бұрынғы берілген мәліметтер негізге алынып, жаңа ақпараттармен толықтырылды.

Гаити: Аштық пен қылмыстың құрсауында

Кариб теңізі бойындағы Гаити республикасы – қайшылыққа толы ел. Саяси тұрақсыздық, табиғи апаттар мен аштық мұнда күнделікті тіршіліктің ажырамас бөлігіне айналған. 2010 жылғы жойқын жер сілкінісінен кейін онсыз да әлсіз инфрақұрылым мүлде тұралап қалды. Адамдар жөнді үйсіз-күйсіз, лашықтарда күнелтуге мәжбүр. Нәтижесінде ұйымдасқан қылмыс өріс алып, тұтас аймақтарға билік жүргізуде. Порт-о-Пренс қаласының шеткері аудандарында заңсыз базарлар, үйінділерден тұрғызылған баспаналар адам өмірін әлдеқашан қиындап жіберген. Ең қауіптісі – жазықсыз халықтың қылмыстық топтардың террорынан титықтауы. Бұл – тек бір елдің мәселесі емес, әлемге сабақ: әлеуметтік теңсіздік, тиімсіз басқару, табиғи апаттар тізбегі біріксе, халықты тұйықтан шығарар жол табу оңай емес.

Припять: Радиация тұзағындағы қаңыраған қала

Украина жеріндегі Припять қаласы – адамзат тарихындағы ең ірі техногендік апаттардың бірі – Чернобыль оқиғасынан қалған мұңлы ескерткіш. 1986 жылғы сәуірдегі жарылыс 50 мың адамның үй-жайын тастап кетуіне себеп болды. Радиоактивті шөгінділердің аймақтағы әсері әлі күнге дейін толық жойылмаған. Қалаға енді тек арнайы рұқсатпен ұйымдастырылатын туристік сапарлар жасалады. Тастанды көшелерді табиғат біртіндеп өзіне қайтарып жатыр: асфальт жарықтарын қурай-шөп, ғимараттарды мүк-қыналар басқан. Ғалымдардың болжамынша, адамдар мұнда тек 50-60 жылдан соң оралуы мүмкін. Бұл – ғылым мен технологияның дамыған заманында да аса қауіпті радиоактивті ортада өмір сүру мүмкін еместігінің дәлелі.

Читарум өзені, Индонезия: Химия мен қоқыс арасындағы күрес

Читарум өзені әлемдегі ең ластанған өзендердің қатарында. Қорғасын мөлшері шекті деңгейден мың есеге, бактериялар саны мыңдаған есеге артық. Миллиондаған адам осы өңірде өмір сүріп, күнделікті тұрмысқа осы ластанған суды пайдаланады. Экологиялық апаттың себебі көп: тұрмыстық қалдықтарды жоюдың жоқтығы, өндіріс орындарының химиялық қалдықтарды өзенге төгуі, пластик қалдықтардың өртелуі не суға тасталуы. Мемлекет пен халықаралық ұйымдар тазарту жұмыстарына жүздеген миллион доллар жұмсағанмен, нәтиже мардымсыз. Мұнда тек үкімет іс-әрекеті емес, тұрғындардың экологиялық сана-сезімі, сондай-ақ халықаралық қауымдастықтың қатаң бақылауы қажет.

Солтүстік Сентинел аралы: Өркениеттен оқшау қалған жаугер тайпа

Жер шарында сыртқы әлеммен байланысқа түспеген тайпалар әлі де бар. Бенгал шығанағында жатқан Солтүстік Сентинел аралы – тас дәуірінде қалғандай әсер береді. Бұл аралдың тұрғындары – сентинелдіктер – бөтен адамды көре сала жебемен қарсы алады, аралға аяқ басқандардың тірі оралуы екіталай. Олар туралы нақты дерек аз, себебі олар ешкімді жақындатпайды. Бұл – адамның сана-сезімін таңдандыратын құбылыс: XXI ғасырда, жаһандану заманында да осылай тұйық өмір сүру мүмкін екен.

Якутия: Мәңгі мұз құрсауындағы тіршілік

Ресейдің солтүстік-шығыс бөлігі – Саха (Якутия) республикасы – әлемдегі ең суық қоныстанған өңірлердің бірі. Мұнда қыс 7-8 айға созылады, ауа температурасы -60 градусқа дейін түседі. Үйлерді салу, көлік жүргізу, тіпті тыныс алу – бәрі де үлкен сынақ. Мұндай жағдайда адамдар тіршілігін жалғастырып қана қоймай, мәдениетін, тұрмысын сақтап қалған. Бұл адам бейімделу қабілетінің керемет үлгісі. Алайда, бұл өңір – жаһандық климат өзгерісіне өте сезімтал. Мәңгі тоңның еруі экожүйеге, жергілікті экономикаға орасан залал келтіруі мүмкін.

Лахор, Пәкістан: Ауадағы уытты тұман

Лахор қаласында ауаның ластануы соншалық, кей кездері тыныс алу қиындай түседі. Өндіріс орындарының түтіні, ауыл шаруашылығы қалдықтарын өртеу, көліктерден шығатын зиянды газдар – бәрі қосылып, тұншықтырғыш тұман (смог) түзейді. Бұл жай ғана ыңғайсыздық емес, ағзаның тыныс алу жүйесіне ауыр зақым келтіретін фактор. Мұндай қалаларда таза ауаны сақтау – басты міндет. Экологтар мен денсаулық сақтау мамандарының айтуынша, ұзақ мерзімді әсері балалардың дамуына да кері ықпал етуі мүмкін. Жергілікті билік инфрақұрылымды жақсартып, көлік саясатын оңтайландырып, экологиялық заңнаманы күшейтуі қажет.

Синабунг жанартауы, Индонезия: Ұйқыдан оянған алып

Қандауырдай қылышын сүйреткен жанартау кез келген сәтте атқылап, жүздеген, мыңдаған адамды босқынға айналдырады. Синабунг тауы 400 жыл ұйықтап, 2010 жылы оянды. Содан бері бірнеше рет атқылап, маңындағы ауылдарды күлге көміп, тұрғындарды көшуге мәжбүр етті. Жанартаудың белсенділігі тек экологиялық апат қана емес, әлеуметтік-экономикалық мәселе. Жер ауыстырған халықтың жаңа өмірге бейімделуі де оңай емес. Жанартаулар сырын түсіну, алдын алу шараларын жүргізу – геологтар мен төтенше жағдай мамандары үшін өзекті міндет.

Амазония: Табиғаттың ұстарадай тістері

Амазония – әлемнің ең бай экожүйесі. Бірақ бұл ғажайып флора мен фаунаның ортасында улы жыландар, алып анакондалар, қаймандар мен пиранхалар бар. Жаңбырлы ормандар арасында адамның адасуы, улы жәндіктерден зардап шегуі оңай. Табиғат мұнда да өз ережесін қойған: бейқамдық жасаған саяхатшы қас-қағым сәтте олжаға айналады. Амазонияның табиғат қорғау органдары үшін басты міндет – бұл байлықты сақтай отырып, қауіпсіздік шараларын жетілдіру.

Данакиль шұңқыры, Африка: Тозаққа ұқсас ландшафт

Эфиопия мен Эритрея арасындағы Данакиль шұңқыры – Жер шарындағы ең ыстық нүктелердің бірі. Мұнда ауа температурасы жыл бойы 34 градустан төмен түспейді, жанартау белсенділігі мен химиялық реакциялар айналаны улы көлдер мен тұзды далаларға айналдырған. Мұндай ортада тіршілік ету тек көшпелі афар халқының ғасырлық тәжірибесімен ғана мүмкін. Ал ғалымдар бұл аймаққа келіп, экстремалды ортадағы тіршілікті зерттеу арқылы Марс немесе басқа ғаламшарлардағы өмір мүмкіндігін болжайды.

Эверест: Биіктіктегі ажал аймағы

8848 метрлік Джамалунгма (Эверест) шыңы – альпинистердің арман-мақсаты. Бірақ мұнда өрмелеу оңай емес: оттегі жетіспеушілігі, аяз, дауылдар, қар көшкіні әр қадамды қауіпті етеді. Бұл шыңды бағындырғандардың саны артып келеді, алайда жүздеген адам мұнда ажал құшқан. Эвересттің сабағы – адам ерік-жігері қаншама мықты болғанымен, табиғат онымен ойнай береді.

Фавелалар, Бразилия: Қала ішіндегі қатаң заңдылық

Рио-де-Жанейроның қарапайым емес аудандары – фавелалар – әлеуметтік теңсіздіктің, кедейшілік пен қылмыстың көрінісі. Мұнда есірткі саудасынан бастап адам өлтіруге дейінгі қылмыстар қалыпты жағдай. Билік инфрақұрылымды дамытып, интеграциялауға тырысады, бірақ нәтиже әзірге көңіл көншітпейді. Бұл – дүниежүзіне сабақ: әлеуметтік мәселелерді шешпей, қоғамда тұрақты тыныштық орнату қиын.

Фукусима: Атом энергиясының қасірет сабағы

2011 жылғы Фукусима-1 атом станциясындағы апат та адамзаттың энергетикалық саясатындағы қателіктерін аңғартады. Радиоактивті заттардың шығуы көп өңірді ластап, мыңдаған адамды көшірді. Араға жылдар салып, кейбір аймақтар тазартылды, бірақ халық қайтуға ынталы емес. Бұл – энергия көзін таңдаудағы жаңылыс пен оның салдарының тарихи үлгісі.

Аден шығанағы: Теңіз қарақшыларының ошағы

Сомали жағалауындағы Аден шығанағы теңіз сауда жолдарының қызу орталығы. Бірақ ондаған жыл бұрын мұнда пираттық шабуылдар тізбегі жүздеген кемені тұтқынға алды. Әскери кемелердің халықаралық күш-жігері қажет болды, БҰҰ арнайы рұқсат беріп, қарақшыларға қарсы әрекет жасады. Қазір жағдай тынышталғанмен, бұл да халықаралық үйлесім мен тәртіптің қаншалықты маңызды екенін көрсетеді.

Жылан аралы (Каймада-Гранди): Табиғаттың улы патшалығы

Бразилия жағалауындағы Каймада-Гранди аралында мыңдаған улы жылан мекендейді. Әр шаршы метрге бірнеше жыланнан келуі – адам өміріне мүлде орын қалдырмайды. Мұнда аяқ басуға заң жүзінде тыйым салынған. Бұл – табиғаттың адамға деген ескертуі іспеттес: кез келген ортада өзін үстем санайтын адамзат кей жағдайда дәрменсіз.

Қытайдың елес-қалалары: Жаңа, бірақ бос құрылыстар

ҚХР-дағы Тяньчэн тәрізді жаңа қалаларға ешкім көшпей, адамсыз қалуы құрылыс қарқыны мен нарықты зерттемеудің салдарын көрсетеді. Нәтижесінде заманауи ғимараттары бар, бірақ тұрғыны аз, бетпақ мекендер пайда болады. Бұл әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудағы кемшіліктерді айқындайды.

Сальтстраумен, Норвегия: Су көтерілістерінің мекені

Норвегиядағы күшті су айналмалары – теңіз қозғалысының ерекше құбылысы. Мұнда су жүздеген миллион текше метр көлеммен ағылып, құйынды иірімдер түзеді. Мұндай табиғат құбылысы көрген адамды таңғалдырады, бірақ кеме жүзушілер мен жергілікті халыққа қауіп төндіреді.

Фрейзер аралы, Австралия: Жыртқыш дингоның қорығы

Әлемдегі ең ірі құм аралы – Фрейзер – әдемі табиғатымен қоса, қауіпті жануарларға да толы. Динго иттері, улы жәндіктер мен басқа жыртқыштар саяхатшыны сақ болуға шақырады. Табиғатпен тіл табыса білу, оның заңын құрметтеу – осы аралдағы басты қағида.

Найка үңгірі, Мексика: Кристалдардың қақпасы

Найкадағы алып кристалдар үңгірі керемет көркем болғанымен, температура мен ылғалдылық өте жоғары. Ауада тұншығып, 20 минуттан артық тоқтау мүмкін емес. Бұл – сұлулық пен қауіптіліктің өзгеше үйлесімі, адамның табиғат құпиясын тануға ұмтылысын көрсетеді.

Буйлнг көлі, Доминика: Қайнап жатқан табиғи қазан

Доминикадағы "қайнау" көлі – жанартау әрекеті салдарынан суы үнемі жоғары температурада болатын тостаған. Мұнда тереңге түспек түгілі, жанында тұрудың өзі ауыр. Күкірт иісі, бу, газдар тері мен тыныс органдарына зиян. Бұл орын – шексіз энергияның, сырға толы табиғаттың мысалы.

Жер бетінде адам қолы жетпеген, табиғаттың өзі тыйым салған жерлер бар. Екінші жағынан, адамзат әрекеті де кей аймақтарды тұрмысқа жарамсыз етіп жіберген. . Адамзат табиғаттың алдында әлсіз, бірақ парасатымен, ғылым мен жоспарлы әрекет арқылы қауіпсіздікті арттыра алады. Осы қауіпті мекендер туралы біліміміз – қоршаған орта мен қоғамға деген жауапкершілігімізді күшейтетін құнды сабақ.