Уақыт белдеуі өзгере ме: зерттеуге 160 млн теңге бөлінбек
Қазақстанда уақыт белдеуінің өзгеруі қоғамда әлі күнге дейін қызу талқылануда. Әсіресе, бұл мәселе денсаулық, еңбек өнімділігі мен жалпы өмір сапасына әсер еткеннен кейін күрделене түсті. Осыған байланысты, 160 миллион теңге көлеміндегі қаржыға уақыт өзгеруінің қазақстандықтарға әсерін зерттеу туралы шешім қабылданды.
Бұл қаражат қаншалықты тиімді жұмсалады? Нәтижесі бола ма? Newsroom.kz тілшісінің материалында таныс болыңыздар.
Зерттеудің кеш өткізілуі – уақытылы жасалмаған қателік пе?
Біріншіден, уақыт белдеуінің өзгеруін енгізу кезінде мұндай зерттеулердің алдын ала жүргізілмеуі үлкен сұрақ туғызады. Бастапқыда уақыт белдеуінің өзгеруі денсаулыққа, күнделікті өмірге және экономикаға қалай әсер ететінін болжау үшін қажетті шаралар қабылданбағаны байқалады. Егер мұндай зерттеу бұрын жасалғанда, оның нәтижелері бүгінгі проблемаларды болдырмауға көмектесер еді.
Енді, мәселенің терең салдары зерттеліп жатқан кезде, қоғамда «неге бұрын жасалмады?» деген сұрақтың қойылуы орынды.
Министрдің пікірі және зерттеудің «сауалнамасыз» әдісі
Ғылым және жоғары білім министрі Саясат Нұрбек зерттеудің маңыздылығын атап өтіп, оның «сауалнамасыз» түрде өткізілетінін мәлімдеді. Мұндай тәсіл объективті мәліметтерді жинақтауды көздейтінін болжайды. Әдетте, мұндай зерттеулер:
1. Денсаулық көрсеткіштерін (ұйқының бұзылуы, созылмалы аурулардың өсуі) зерттеуді;
2. Жол-көлік оқиғаларының статистикасын;
3. Энергияны тұтыну немесе еңбек өнімділігіне әсерін зерттеуді қамтиды.
«Үш жылдық бюджетке 160 миллион теңгеге өтінім келіп түсті, бірақ, іс жүзінде, одан да аз болады. Менің ойымша, шамамен 90-100 миллион төңірегінде. Бұл аса үлкен сома емес. Қазір біз конкурс ұйымдастырудамыз, оны Ұлттық ғылыми кеңес мұқият қарастырып, нақты құнын анықтайды. Әдетте, бастапқы сұралған соманың 30-40, кейде 50%-ы қысқарады. Зерттеулер мақсатты қаржыландыру бағдарламасы шеңберінде жүзеге асырылады. Әзірге нақты алгортим белгісіз. Дегенмен бұл жұмысқа бірнеше институт қатысады. Айта кету керек, бұл әлеуметтік сауалнама болмайды», – деді Саясат Нұрбек Мәжіліс кулуарында.
Бұл тәсіл шынайы әрі дәл ақпарат жинауға мүмкіндік береді. Дегенмен, оның толыққанды жүзеге асырылуы үлкен жауапкершілікті талап етеді.
Қаржының тиімділігі: 160 миллион теңге қаншалықты негізді?
160 миллион теңгенің бюджеті қоғамда көптеген күмән туғызуда. Мұндай қаражатқа қаншалықты сапалы жұмыс жасалатыны ашық мәлімделмегендіктен, қаржының тиімділігі туралы сұрақтар орынды:
1. Қаражат толықтай зерттеудің ғылыми және техникалық негіздеріне жұмсала ма?
2. Сарапшылардың немесе тәуелсіз ұйымдардың қатысуы қарастырылған ба?
3. Нәтиже халыққа қолжетімді бола ма?
Егер осы сұрақтарға толық жауап болмаса, қаржының «есеп үшін игерілуі» деген сын көбейе береді.
Нәтиже және шешім қабылдау мүмкіндігі
Егер зерттеу қазіргі уақыт белдеуінің теріс әсерлерін анықтаса, оның шешімдері қалай жүзеге асырылмақ? Бұл жерде бірнеше кедергі болуы мүмкін:
Саяси шешім қабылдау: Уақыт белдеуін қайта өзгерту тек ғылыми зерттеу нәтижелеріне байланысты емес. Саяси, экономикалық және сыртқы факторлар да үлкен рөл атқарады.
Әлеуметтік салдары: Қазіргі уақыт белдеуіне бейімделген халықтың қайта өзгерістерге дайын еместігі немесе теріс реакциясы болуы мүмкін.
Қаржы және уақыт шығындары: Жаңа өзгерістер экономикалық шығындарды талап етуі мүмкін.
Қортындылай келе, егер зерттеудің нәтижелері нақты шешімдерге әсер етпесе, бұл зерттеу «100 миллион теңге үшін жасалған жұмыс» ретінде ғана есте қалуы ықтимал.