Вирус жұқтырған адам үшін вирус үлкен зұлымдық болып көрінеді.
Бірақ тұтастай алғанда адамзат үшін бәрі біркелкі емес.
Біз вирустық инфекциялармен байланысты әртүрлі аурулармен жиі күресуге мәжбүрміз. Вирустар биологиялық қару болуы мүмкін және олардан жүздеген мың адам қайтыс болады деп естейміз.
Ия, СПИД вирусы бүкіл әлемде пандемия тудырды, Эбола вирусы Африкадағы барлық ауылдарды өлтіруі мүмкін. Бірақ ...
Вирустар эволюцияның маңызды факторларының бірі деп санайтын ғалымдар да бар.
Сонда адамзаттың жауларының бірі вирусты маңызды фактор деуінің себебі не?
Біріншіден, вирустар адамның жасушаларында қалай өмір сүретінін және оларға бізден не керегін талқылайық.
Вирустар тек жануарларды ғана емес, сонымен қатар өсімдіктерді, саңырауқұлақтарды, бактерияларды тіпті өзінен басқа вирустарды да жайлайды.
Вирустың жасушаға зақым тигізулегі мақсаты неде? Бастапқыда, ешқандай вирус негізгі жасушадан тыс жерде тарала алмайды, бұл жасушадан тыс тіршілік формасы, ол тек ДНҚ / РНҚ және генетикалық ақпаратты қорғайтын кейбір ақуыздардан тұрады және жасуша инфекциясының алғашқы кезеңдеріне қажет. Вирус жасушада болғаннан кейін жасуша ферменттерін қолдана отырып, мүмкіндігінше тиімді көбейтілуі керек, бұл көп жағдайда оның жұмысын бұзады.
Сонымен қатар, жасушада пайда болған вирустық бөлшектер оны жасушааралық кеңістікке шығу кезінде өлтіруі мүмкін. Бірақ бұл әдіс оларға оңтайлы емес. Себебі вирустардың көпшілігінде өз иелері бар. Мәселен, адамға шығатын ұшық секілді. Мұндай вирустар өздерінің хосттарына бейімделген және оларға айтарлықтай зиян келтірмейді. Сондықтан әлем халқының шамамен 95% -ында адамның герпес вирусы бар, бірақ бұл бізге аса қатты қауіп төндірмейді.
Сонымен қатар, кейбір ғалымдар егер біз «қарапайым» вирустардан арылсақ, онда олардың орнына жаңа, агрессивті қоздырғыштар пайда болады деп сендіреді. Бұл вирустар мен жасуша нысандарының (соның ішінде адам) бірлескен эволюциясының алғашқы факторы, шамамен осы схемаға сәйкес жүзеге асырылады. Мысалы, жаңа вирус адамдар тобына енген кезде, вирусты жеңе алмайтындар да болады. Иммунитеті жоғары вируспен күресуге шамасы келетін адамдар өмір сүруді жалғастырады және сол вируспен балалар да босана алады, яғни олар өздерінің генетикалық ақпараттарын таратады. Вирус өз кезегінде мутатация жасай алады. Яғни, агрессивті және иелерін өлтірген вирустардың көбею мүмкіндігі жоқ, ал агрессивті емес вирустар өз иелеріне өмір сүруге мүмкіндік береді және нәтижесінде басқалар сияқты сәтті көбейе алады.
Сондықтан біз иелері болып табылмайтын вирустар бізге аса қауіпті. Мысалы жануарлардың вирустары біз үшін өте қауіпті (адамның өсімдік немесе бактериялық вирус жұқтырған жағдайлары әлі белгісіз). Мәселен, ВИЧ ауруы бізге маймылдардан келген, ал маймылдарға ол вирус айтырлықтай зиян емес. Ғалымдардың пікірінше, 2300 жылға қарай АИТВ ауруы адамдар үшін де, герпес вирусы үшін де қауіпті болмайды.
Егер эволюция туралы айтатын болсақ, бұл тек басы ғана.
Вирус генетикалық ақпаратты және өмірлік циклді кодтайтын формаға байланысты олар әртүрлі жолмен көбейе алады. Ең қызықты әдістердің бірі - ретровирустардың көбеюі. Бұл РНҚ бар вирустар, жасушаның ішіне бір рет осы РНҚ-дан ДНҚ синтездейтін болса, бұл ДНҚ негізгі геномға еніп, одан ақуыздармен бірге жасуша вирусты да синтездейді. Жасуша қандай ДНҚ екенін және оның қандай вирус екенін білмейді, өйткені бұл ДНҚ менің геномымда болғандықтан, онда жазылғанды жасау керек. Егер мұндай вирус ұрық жасушаларына енсе, онда ол вертикаль жолмен, яғни ата-анадан балаға өте оңай өтеді. Бала осы вирустың тағы бірнешеуін алып, оны балаларына таратады.
Уақыт өте келе иммундық жүйе кейбір вирустарға жауап беріп, олармен қалай күресуді үйренеді, геномда ажыратылған вирустық ДНҚ болады, бірақ ДНҚ-да бұрын жасушада болмаған кейбір жүйелер бар және олар оның өмірін айтарлықтай жеңілдетеді. Адам геномының 5-8% құрамында ретровирустар бар деп саналады.
Бастысы табиғат ақымақ емес, ол өзіне зиян келтіретін ештеңе де шығармайды. Сондықтан бізге жаңа эпидемиялармен күресу керек, бірақ олардан аса қатты қорқудың қажеті жоқ.
Өйткені бізде екі жол бар: даму немесе деградация, басқа жол жоқ.