Денсаулық

«Балам тамақ жемейді»: Баланы тамаққа қызықтыру жолдары

Жанар Ғарифоллақызы

Көп ата-ананың ең жиі айтатын шағымдарының бірі – «Балам мүлде тамақ ішпейді», «Қасықтап берсем де аузына салмайды». Бұл — қазіргі балаларда жиілеп кеткен құбылыс. Педиатрлар мұны бір ғана «тәбеті жоқ» деп түсіндірмейді: мәселе көбіне баланың режимінде, эмоциялық жағдайында немесе тамақпен байланысты тәжірибесінде жатыр.

Бұл мақалада бала неге тамаққа қызықпайтынын және оны қалай дұрыс ынталандыру керектігін қарастырамыз.

Неге бала тамақ ішкісі келмейді?

Мамандар бірнеше негізгі факторды атап өтеді:

1. Физиологиялық өзгерістер

1 жастан кейін өсу қарқыны бәсеңдейді, сол себепті тәбеті де табиғи түрде төмендейді.

Жас ерекшелігіне байланысты таңдағыштық пайда болады — бұл қалыпты.

2. Режимнің бұзылуы

  • Түскі асқа дейін тәтті жеу
  • Үнемі шағын тіскебасарлар
  • Дұрыс емес тамақтану кестесі
  • Бала ашықпаса – ол тамақ ішпейді.

3. Эмоциялық қысым

  • «Же!», «Тауыс!» деген талаптар
  • Қорқытып немесе жазалап тамақ беру
  • Тамақты ойынмен, мультфильммен «алдай отырып» беру

Бұлар баланың миында “тамақ = стресс” байланысын қалыптастырады.

4. Денсаулыққа байланысты себептер

  • Темір тапшылығы
  • Ауыз қуысындағы ауырсыну
  • Ас қорыту жүйесінің мәселелері

Егер бала ұзақ уақыт бойы тамақтан бас тартса, дәрігерге қаралу маңызды.

Баланы тамаққа қызықтырудың дәлелденген жолдары

Педиатрлар мен балалар психологтары қолданатын ең тиімді әдістерді ұсынамыз:

1. Тамақты балаға “таңдау құқығын” беру

Баланың миы өзін «бақылайтынын» сезгенде белсендіріледі.

🟢 Мысалы:
— «Бүгін таңғы асқа не қалайсың: ботқа ма, әлде жұмыртқа ма?»
— «Сәбізді дөңгелек пе, жіңішке жолақ қылып турайық па?»

Бұл әдіс тамаққа қатысы бар кез келген әрекетке қызығушылық тудырады.

2. Әдемі порциялау – тәбетті оятады

Зерттеулерге сәйкес, бала түс, форма және текстура көргенде тамаққа қызығушылығы артады.

🟢 Ұсыныстар:

Таңғы асқа көкөніс «бет», жеміс «ағаш» жасап беру

  • Түстері үйлесетін табақтар қолдану
  • Қатты/жұмсақ текстураны үйлестіру
  • Кішкентай, жинақы порциялар

3. Отбасылық ас — ең мықты мотивация

Балалар ересек адамның мінез-құлқын көшіріп үйренеді.

🟢 Сондықтан:

  • Балаға тек өзіне арнап отырғызбай, бірге отырып тамақтану
  • Телефонсыз, мультфильмсіз ас ішу
  • Үлкендердің де көкөніс жейтінін көрсету

4. Ас дайындауға бірге қатыстыру

Тіпті 2–3 жастағы бала да қарапайым іске араласа алады:

  • Суды құю
  • Қамыр жайғанда көмектесу
  • Көкөністі жуу
  • Дастарқан жаю

Бала өзі жасаған тамақты міндетті түрде татып көруге тырысады.

5. «Бір түйір» ережесі

Мәжбүрлемей, тек «бір кішкентай тістеп көр» деген ұсыныс айту.

Бұл:

  • Қорқынышты азайтады
  • Жаңа дәмге бейімдейді
  • Тәбетті табиғи түрде оятады

6. Тәтті мен тіскебасарды шектеу

Бала тәбеті көбіне:

  • шырын,
  • печенье,
  • йогурт,
  • тәтті қуырымалар

себебінен «толып қалады».

🟢 Аралары кемінде 2–3 сағат аш жүруі керек.

7. Режим құру – ең сенімді шешім

Баланың ағзасы күн сайын бір уақытта тамақтануға үйренеді.

Мысалы:

  • таңғы ас — 08:00
  • түскі ас — 13:00
  • кешкі ас — 18:30
  • екі ғана тіскебасар
  • Жүйе тұрақты болса, бала ашыққан кезде өзі сұрай бастайды.

Қашан алаңдау керек?

Мамандар мына жағдайда дәрігерге жүгінуге кеңес береді:

  • Бала салмақ қоспайды немесе керісінше азайып жатыр
  • 2 аптадан ұзақ тамақтан бас тартады
  • Құсу, іш өту, іштің ауруы қосылған
  • Су ішпей қойды
  • Басқа симптомдар бар

Қорытынды

Бала тамақ ішпейді — бұл трагедия емес, бірақ дұрыс әрекет етуді талап ететін жағдай. Ең тиімді әдіс — қысымсыз, ойынсыз, экрансыз тамақтану ортасын қалыптастыру, дұрыс режим құру және балаға таңдау еркіндігін беру.

Бастысы — ата-ананың сабырлығы мен жүйелілігі.