Қазақ мектептеріндегі білім сапасы неге тұрақсыз?

2025 жылдың соңында білім беру саласындағы негізгі трендтер бірнеше бағытқа бөлінеді: оқушылардың оқу дағдылары, мұғалімдердің жүктемесі, оқу бағдарламасының күрделілігі, цифрлық теңсіздік және ата-аналар күткен нәтижелер.

Ата-аналар не дейді? 2024–2025 жылдардағы негізгі шағымдар

2024 және 2025 жылдары PaperLab, BilimAnalytica топтары және Ы.Алтынсарин БҒО-ның әлеуметтік сауалнамалары ата-аналардың ортақ алаңдаушылықтарын анықтады. Ең жиі айтылатын 5 мәселе:

1. Балалардың оқу дағдысы баяу қалыптасады

Көп ата-ана 3–4 сыныпқа дейін:

• мәтінді түсініп оқу,
• сөздік қоры,
• есепті өз бетінше шығару
• сияқты базалық дағдылар ақсап тұрғанын айтады.

2025 жылы жарияланған БҒО деректеріне сәйкес, қазақ мектептеріндегі бастауыштағы оқушылардың 35–40%-ы мәтінді түсініп оқуда орта деңгейге әрең жетеді.

2. Бағдарлама тым күрделі, бірақ нәтиже сәйкеспейді

2023–2024 оқу жылынан бастап енгізілген жаңартылған жоспарлар оңтайландырылғанымен, ата-аналар:

• тапсырма көп,
• баланың қызығушылығы төмен,
• үй тапсырмасының шамадан тыс екенін

жиі айтады.

Бұл сынға 2025 жылы министрлік те назар аударып, бастауыштағы тапсырмалар көлемін қайта қысқарту туралы шешім қабылдаған.

3. Қазақ мектептерінде пәндік мұғалімдер тапшылығы сақталып отыр

2025 жылғы ресми мәлімдемелерге сәйкес:

• ауыл мектептерінде мұғалім тапшылығы әлі де 15 мың орынға жуық,
• әсіресе математика, физика, қазақ тілі мен информатика пәндерінде жетіспеушілік бар.

Мұғалім жетпеген жерде оқу сапасы автоматты түрде төмендейтіні ата-аналар мен сарапшылар тарапынан жиі айтылып келеді.

4. Цифрлық теңсіздік — қазақ мектептерінде айқынырақ

2023–2025 жылдары жүргізілген мониторинг көрсеткендей:

• қазақ мектебіндегі оқушылар планшет, цифрлық контент, интернетке қолжетімділік тұрғысынан әлі де артта.
• қаладағы қазақ мектептерінің 20–25%-ында цифрлық инфрақұрылым жеткіліксіз.

5. Ата-аналар қазақ тіліндегі сапалы контенттің жетіспеуіне шағымданады

Бастауышқа арналған:

• видеосабақ,
• платформа,
• түсіндіру материалдары
• көбіне орыс тілінде.

2023–2025 жылдар деректері нені көрсетеді?

Тәуелсіз зерттеушілер мен мемлекеттік орталықтар жасаған талдаулар үш негізгі тұжырымға әкелді.

1. Оқу дағдысы — басты проблема

Ұлттық бағалау нәтижелері (БҒО, 2024–2025):

• 4-сынып оқушыларының 41%-ы мәтінді толық түсініп оқи алмайды;
• математикада әрбір 3-оқушы базалық логикалық есептерді шеше алмайды.

Бұл деректер тек қазақ мектептеріне емес, жалпы жүйеге тән, бірақ қазақ тіліндегі мектептерде бұл көрсеткіш айқынырақ.

2. Ауыл мен қала арасындағы алшақтық тереңдеп барады

2025 жылы жарияланған зерттеулер:

• ауыл мектептеріндегі оқушылардың нәтижесі қалаға қарағанда 20–25% төмен екенін көрсетті;
• әсіресе математика мен ғылым пәндері бойынша айырмашылық көп.

3. Мұғалім сапасы — негізгі фактор болып қала береді

2024–2025 жылғы аттестаттау нәтижелері көрсеткендей:

• жоғары санатты мұғалімдердің үлесі 30% шамасында;
• қазақ мектептерінде жас мамандардың үлесі жоғары, тәжірибелі педагогтар аз.

Бұл білім сапасының тұрақсыздығына әсер етіп отыр.

Болашақты не күтіп тұр? Сарапшылар болжамы

Талдаушылар бірнеше сценарий ұсынады.

🔹 1. Егер реформалар осы қарқынмен жалғасса

• оқу бағдарламасы жеңілдейді,
• цифрлық контент қазақ тілінде артады,
• бастауыштағы оқу дағдыларына басымдық беріледі.

🔹 2. Егер мұғалім тапшылығы шешілмесе

• математика мен жаратылыстану бағытындағы көрсеткіштер төмен күйінде қалады.

🔹 3. Ата-аналар белсенділігі күшейсе

2024–2025 жылдары байқалғандай, ата-аналар:

• қосымша сабақтарға көбірек ақша жұмсай бастады,
• мектеп сапасын бақылауға белсендірек кірісті,

бұл да нәтижеге әсер ете бастады.

Қорытынды: Қазақ мектептеріндегі сапа қандай?

2023–2025 жылдардағы барлық дерек бір бағытты көрсетеді:

Қазақ мектептерінде сапа бар, бірақ тұрақсыз.

Басты проблемалар:

• оқу дағдыларының әлсіздігі,
• мұғалім тапшылығы,
• ауыл мен қала арасындағы алшақтық,
• цифрлық ресурстардың жетіспеушілігі.

Сонымен бірге оң өзгерістер байқалады:

• бағдарламаның жеңілдеуі (бірақ әлде де мәселе болуы мүмкін);
• ұлттық бағалау жүйесінің күшеюі,
• ата-аналар белсенділігінің артуы.

Егер білім саласында реформалар өзгере бермей, бар дүниенің өзі жүйелі түрде дұрыс жүргізілсе, алдағы 2–3 жылда қазақ мектептеріндегі оқу сапасының айтарлықтай жақсаруы күтіледі.