Трамп «Қазақстанды үлкен ойынға қосты»: миллиардтаған келісімдердің және саяси мәмілелердің жасырын тұстары
Вашингтон — 2025 жылғы 6 қараша. Дональд Трамп пен Қасым-Жомарт Тоқаевтың кездесуі жай ғана ресми дипломатия емес еді. Ол бірден Қазақстан мен АҚШ-та қызу пікірталас туғызды — тым көп ақша, тым көп саясат және жауапсыз қалған сұрақтар өте көп.
2025 жылғы 6 қарашада Вашингтонда өткен кездесу халықаралық саясаттың векторын өзгертуі мүмкін маңызды оқиғаға айналды: Дональд Трамп пен Қасым-Жомарт Тоқаев бірқатар келісімдерге қол қойды. Бұл құжаттар Қазақстан ішінде де, одан тыс жерлерде де наразылық пен өткір талқылауларды күшейтті. Ресми мәлімдемелерде «кеңейтілген стратегиялық серіктестіктің жаңа дәуірі» деген әдемі сөздер айтылғанымен, сарапшылар АҚШ Қазақстанның экономикалық және технологиялық болашағына ықпал ете алатын тетіктерді қолына алып отырғанын ескертеді.
Америкалық алып компаниялар өздерімен бірге миллиардтаған долларлық келісімшарттарды алып кетіп жатыр: Boeing — 7 млрд, Wabtec — 4,2 млрд, John Deere — 3–5 млрд. Бұған қоса, сындарлы минералдар, цифрландыру және жасанды интеллект салаларында NVIDIA, Cisco, Starlink және Кремний аңғарының басқа да техногиганттарымен жасалған миллиардтық жобалар бар. АҚШ вольфрамға — XXI ғасырдың қорғаныс технологияларын анықтайтын стратегиялық ресурсына қол жеткізеді. Сонымен қатар, олар Қазақстанның аэронавигациялық жүйесін жаңғыртып, инвестициялық құрылымдарға кіріп, негізгі салаларға әсер етудің жаңа тетіктерін иеленіп отыр.
Алайда ең даулы әрі күмән тудырған шешім — Қазақстанның Абрахам келісімдеріне қосылуы. Бұл — АҚШ-тың Таяу Шығыстағы ықпалын күшейтуге бағытталған бастамасы. Тарихта алғаш рет Орталық Азия мемлекеті әскери-саяси қайта құруға әкелген осы жобаға ресми түрде қатысып отыр. Енді әлемнің назары — Қазақстанның әр қадамын жіті бақылайтын Ресей мен Қытайдың реакциясында. Сарапшылар ашық айтады: Қазақстан өзгенің геосаяси қақтығыстарына тартылып, бірден бірнеше тараптың қысымына ұшырауы мүмкін.
Достықты нығайту деп ұсынылып отырған мәдени ынтымақтастық — Кеннеди орталығын қолдау, Smithsonian жобалары, мұраны сақтау бағдарламаларын қаржыландыру — да біржақты қуаныш емес. Сыншылар мұны АҚШ-тың «жұмсақ күш» саясатының ұзақмерзімді тетігі деп есептейді: бизнес пен технологиямен бірге елге американдық идеология да кіреді, ал мәдени жобалардың артында саяси міндеттемелер тұрады.
Иә, бұл келісімдер инвестиция, технология және жаңғыруға жаңа жол ашады. Бірақ олардың нақты бағасы камера алдындағы күлімсіреулер мен ресми мәтіндердің ар жағында жасырулы. Қалыптасқан саяси формуланы сарапшылар былай сипаттайды: АҚШ — ресурстар мен стратегиялық салаларға қол жеткізеді, өз елінде жұмыс орындарын көбейтеді және ықпалын арттырады; ал Қазақстан — секіріс жасау мүмкіндігіне үміт артады, бірақ сонымен бірге әлемдік держава алдындағы жауапкершілік жүгін мойнына алады.