Телефон баланың дамуына қалай әсер етеді?
Бүгінгі қоғамда телефон — тек байланыс құралы емес, өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Ересектермен қатар балалар да смартфонды ерте қолдана бастайды. Бірақ бұл жай ғана “заман талабы” ма, әлде жас ұрпақтың дамуына әсер ететін күрделі фактор ма? Newsroom.kz тілшісі зерттеді.
Ерте жастағы экранмен байланыс
Балалар смартфонмен кейде 1 жастан бастап-ақ танысады. Ал Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) 2 жасқа дейінгі балаларға экран қарауға мүлде болмайды дейді. Себебі дәл осы кезеңде баланың көру, сөйлеу, ойлау, қозғалыс және әлеуметтік дағдылары қалыптасады. Экран бұл процесті тежейді.
Мысалы, мультфильм көріп отырған бала көзбен қабылдауға үйренгенімен, сөйлеу мен қарым-қатынас жасау қабілетін аз қолданады. Бұл кейін кеш сөйлеу, зейіннің төмендігі немесе жалғыздыққа бейімдікке әкелуі мүмкін.
Танымдық дамуға әсері
Телефон кейбір жағынан пайдалы болуы мүмкін. Мысалы, интерактивті оқу қосымшалары баланың есте сақтауын, логикалық ойлауын жетілдіреді. Бірақ бәрі шектен шықпаған жағдайда ғана.
Зерттеулер көрсеткендей, егер бала күніне 1 сағаттан артық телефон қолданса, оның зейіні мен есте сақтау қабілеті әлсірейді, себебі ми үнемі жаңа ақпарат легімен “артық жүктеледі”.
Телефонмен көп отыру:
- ұсақ моториканың баяу дамуына,
- қимыл белсенділігінің төмендеуіне,
- көздің көру қабілетінің нашарлауына әкеледі.
Ал керісінше, баламен бірге оқу, ойыншықтармен ойнау немесе табиғатта серуендеу — оның миындағы нейрон байланыстарды нығайтады.
Психологиялық және әлеуметтік салдар
Көптеген ата-аналар баласын тыныштандыру үшін телефон береді. Бірақ бұл уақытша тыныштық, ұзақ мерзімді тәуелділікке апаруы мүмкін.
Телефонға байланып қалған бала:
- шынайы өмірге қызықпайды;
- ашуланшақ немесе тұйық бола бастайды;
- виртуалды әлемді шын өмірден артық көреді.
Психологтар мұны “экрандық тәуелділік” деп атайды. Бұл — нашақорлыққа ұқсас психологиялық құбылыс. Мұндай балалар эмоцияны басқаруда, достық қарым-қатынас орнатуда қиындық көреді.
Ата-ананың рөлі
Телефонның зиянын толық жою мүмкін емес, бірақ оны ақылды түрде басқаруға болады.
Мамандардың ұсынысы:
- 2 жасқа дейін экран мүлде бермеу;
- 3–6 жаста күніне 30 минуттан артық қолдандырмау;
- оқу, ойын, тіл дамытуға арналған қосымшаларды бірге таңдау;
- баламен сөйлесіп, экрандағыны бірге талқылау.
Ең бастысы — ата-ана өзі үлгі болуы керек. Үнемі телефон шұқылап отыратын ата-ананы көрген бала үшін бұл қалыпты әрекетке айналады.
Қорытынды
Телефон — заман талабы, бірақ ол баланың тәрбиесін алмастыра алмайды. Смартфонды шектеусіз қолданған сайын бала табиғи ортадан алыстап, өз эмоциясын, сөзін, ойлауын тежейді. Ал егер ата-ана уақыт пен мазмұнды дұрыс қадағаласа, телефон — дамуға, үйренуге, тіпті шығармашылыққа жол аша алады.