Долларды алмастыратын валюта неге әлі пайда болмады?

2000 жылдардың басынан бері «доллардың дәуірі аяқталады» деген пікір жиі айтылып келеді. Қытай экономикасының шарықтап өсуі, еуроның күшеюі және АҚШ саясатына қатысты сын көп сарапшыны доллардың жетекші рөлінен айырылатынына сендірген. Әсіресе Ресейде бұл тақырып ақпарат құралдарында жиі қозғалып, жаңа валюталық дәуір басталады деген үміт те болған. Алайда арада жиырма жылдан астам уақыт өтсе де, доллардың әлемдік үстемдігіне селкеу түскен жоқ, дейді Дәулет Жамбайбеков.

АҚШ экономикасы — жаһандық сенім тірегі

Доллардың тұрақтылығының басты себебі – АҚШ экономикасының қуаты мен икемділігі. Елдің жоғары өнімділігі, технологиялық дамуы және сенімді қаржы жүйесі шетелдік инвесторлар үшін тартымды орта қалыптастырады. Сондықтан доллар кез келген экономикалық дағдарыс кезінде «қауіпсіз айлақ» ретінде қабылданады.

Халықаралық саудадағы орны

Бүгінде халықаралық сауда мәмілелерінің басым бөлігі, әсіресе шикізат пен мұнай нарығындағы келісімдер доллармен жасалады. Бұл жүйе Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін қалыптасып, әлемдік экономикаға терең сіңіп кетті. Тіпті дедолларизацияны қолдап жүрген мемлекеттердің өзі халықаралық есеп айырысуда долларды пайдалануға мәжбүр.

Институционалдық сенім мен тұрақтылық

Доллардың сенімділігін қамтамасыз етіп отырған тағы бір фактор — АҚШ Федералдық резерв жүйесінің тәуелсіздігі, сот билігінің әділдігі және қаржылық реттеудің ашықтығы. Инвесторлар өз қаражатының қорғалатынына және ақша-несие саясатының болжамдылығына сенеді.

Қарыз нарығы мен резервтер

Бүгінде әлемдік мемлекеттік және корпоративтік қарыздардың шамамен 60%-ы доллармен рәсімделген. Елдер өз валюталарын күшейтуге ұмтылғанымен, бұрынғы долларлық міндеттемелерін өтеу қажеттілігі оның сұранысын азайтпай отыр.

Сондай-ақ АҚШ қазынашылық облигациялары әлі күнге дейін орталық банктер үшін негізгі резервтік актив саналады. Олар өтімді әрі сенімді болғандықтан, мемлекеттер доллар қорын сақтауды жалғастыруда.

Қаржылық тұрақтылықтағы артықшылық

АҚШ қаржы жүйесі Еуропамен салыстырғанда анағұрлым тұрақты. Мысалы, американдық банктерде активтердің меншікті капиталға қатынасы орта есеппен 8–12 болса, Еуропалық одақта бұл көрсеткіш 20-дан асады. Бұл – АҚШ жүйесінің тәуекелі төмен екенін көрсетеді.

Доллардың «құлауына» неге сенім аз?

Соңғы жиырма жылдағы доллардың әлсірейтіні туралы болжамдар жүзеге аспады. Өйткені доллардың күші:

АҚШ экономикасының көлемінде;

• Қаржы институттарына деген сенімде;
• Қарыз және резерв нарығының ауқымында;
• Халықаралық саудадағы шешуші рөлінде жатыр.

Қазіргі сын-қатерлер

Әрине, қауіпсіз аймақсыз жүйе болмайды. Қытай экономикасының күшеюі, юаньның халықаралық аренадағы беделі және БРИКС елдерінің өзара есеп айырысу жүйесін дамытуы доллардың абсолюттік үстемдігіне сын көзбен қарауға себеп болуда. Бірақ әзірге бірде-бір валюта доллармен тең дәрежеде тұрақтылық пен сенімді қамтамасыз ете алған жоқ.

Не істеу керек?

Инвесторлар үшін:

Доллардан толық бас тарту қисынсыз. Бұл валюта экономикалық күйзеліс кезінде де негізгі қорғаныс құралы болып қала береді. Дегенмен, активтерді әртараптандыру үшін алтын, юань және еуро сияқты құралдарды да портфельге қосқан жөн.

Мемлекеттер үшін:

Дедолларизация саясатын біртіндеп жүзеге асыру қажет. Ұлттық валюталарды нығайту, ішкі төлем жүйелерін дамыту маңызды. Бірақ резервтер мен қарыздардың негізі ретінде доллар ұзақ уақыт сақталары анық.

Бизнес үшін:

Сыртқы сауда операцияларының көпшілігі әлі де доллармен есептеледі. Дегенмен аймақтық төлем жүйелері мен юань немесе еуроға негізделген жаңа платформаларға назар аудару – болашақтағы бәсекеге дайындық болмақ.

Қорытынды

Қаржылық жүйенің өзгерісі сөзсіз. Бірақ қазіргі жағдайда доллар өз көшбасшылығын сақтап отыр. Себебі ол – тек валюта емес, ғасырлар бойы қалыптасқан сенім мен тұрақтылық символы.

Демек, жаһандық экономикада доллар әлі талай жыл бойы басты резервтік валюта мәртебесін ұстап тұрады.