Мақтау — мотивация емес, бағыт
Көп ата-ана баласын жиі мақтаған сайын, ол жақсы бола түседі деп ойлайды.
Бірақ психологтар керісінше, шектен тыс мақтау баланы өзіне тым сенімді, кейде сынды қабылдай алмайтын адамға айналдыруы мүмкін дейді.
«Сен ең мықтысың», «сен бәрінен ақылдысың» деген сөздер баланы шындықты бұрмалап қабылдауға итермелейді. Мұндай бала ертең біреуден жеңілсе, не бір іске қолы жетпесе, өзін әлсіз сезініп, тез күйзеліске ұшырайды.
Нағыз мақтау – баланың әрекетіне бағытталуы керек, жаратылысына емес.
Мысалы:
«Сен жақсы бала екенсің» дегеннен гөрі,
👉 «Сен бүгін үйді жинап, маған көп көмектестің, рақмет!» деген нақтырақ әсер етеді.
«Сен ақылдысың» деудің орнына,
👉 «Сен бұл есепті шешуге көп еңбектендің, жарайсың!» деген дұрыс.
Яғни, мақтау нәтижеге емес, еңбекке бағытталғанда ғана баланы шынымен өсіреді.
Шынайы мақтау – мейірімнің тілі
Мақтау – махаббаттың бір түрі. Бірақ ол шынайы шықпағанда, баланың жүрегі оны сезеді.
Кей ата-аналар мақтауды тәрбиелік құрал емес, манипуляция ретінде қолданады:
«Мамаға ұнайсың ғой, егер осылай істесең...»
«Міне, сенің әпкең сияқты болшы!»
Мұндай салыстырмалы мақтау баланың бойында бәсекелестік пен қызғаныш тудырады.
Ал шынайы мақтау баланы жақсы қасиеттерін нығайтуға жетелейді.
Мақтау мен мадақтың айырмасы
Мақтау – баланың еңбегін бағалау болса,
Мадақтау – оның құндылығын сезіндіру.
Баланы тек жетістігі үшін емес,
– жылы сөзі,
– мейірімі,
– сабырлы мінезі үшін де мадақтау маңызды.
Мысалы,
«Сен сіңліңмен ойыншығын бөліскенің маған қатты ұнады»
деген бір ауыз сөз — баланың бойында жомарттық пен жанашырлықтың дәнін себеді.
Мақтау мөлшері – мінез айнасы
Баланы үнемі мақтау – оның ішкі тепе-теңдігін бұзады.
Мұндай бала кейін «жақсы істерді тек мақтау үшін жасайтын» болып кетуі мүмкін.
Сондықтан мақтау әрқашан орнымен, мөлшермен және шын жүректен айтылуы тиіс.
Психологтар ата-аналарға былай кеңес береді:
Күн сайын емес, ерекше сәттерде ғана мақтаңыз;
«Сен кереметсің!» деген жалпы сөзден гөрі нақты ісін атап өтіңіз;
Мақтау кезінде көзіне қарап, жымиып айтыңыз — бұл сөзден де әсерлі.
Қорытынды:
Баланы тәрбиелеу – үлкен өнер.
Сөз – сол өнердің ең өткір құралы.
Сондықтан әр ата-ана баласын «жұлдызсың» деп аспандатпай,
оның бойындағы еңбекқорлық, мейірім, сабыр сияқты қасиеттерді көріп, соны шын ниетпен атап өтсе – сол ең үлкен мадақ.
Балаға мақтау емес, сенім мен шынайылық керек.
Өйткені шын сүйіспеншілікпен айтылған бір жылы сөз – мың марапаттан қымбат.