Махаббат па, міндет пе? 2025 жылғы әлемдік және қазақстандық ажырасулар
Соңғы онжылдықтарда әлем бойынша ажырасулардың саны артып келеді. Бұл құбылыстың қарқыны әр аймақта әртүрлі болғанымен, жалпы тенденция отбасы институтындағы өзгерістерді айқын көрсетеді. Қоғамдағы әлеуметтік нормалар, заңнамалық шектеулер мен жеңілдіктер, экономикалық жағдай және мәдени дәстүрлер ажырасу көрсеткіштеріне тікелей ықпал етеді.
Әлемдік көрсеткіштерді қалай өлшейді?
Ажырасу деңгейін анықтаудың екі негізгі әдісі бар:
Жалпы коэффициент – белгілі бір жылдағы 1000 адамға шаққандағы ажырасулар саны.
Ажырасулардың некелерге шаққандағы үлесі – 100 неке ішінде қаншасы ажырасумен аяқталатынын көрсететін пайыздық өлшем.
Бұл көрсеткіштерді түсіндіргенде, елдің демографиясы мен неке қию дәстүрлері ескерілуі тиіс.
Еуропа – әлемдегі ажырасулар ең көп тіркелетін аймақ.
Португалия мен Испанияда 90%-дан астам некелер ажырасумен аяқталады.
Франция, Швеция, Ұлыбритания – 40–50% деңгейінде.
Германия – шамамен 39%.
Ресей (74%) мен Украина (71%) – посткеңестік кеңістіктегі жоғары көрсеткіштің мысалы.
Ал дәстүрлі католик елдерінде (Ирландия, Мальта) ажырасулар заңды түрде жақында ғана рұқсат етілгендіктен, көрсеткіш айтарлықтай төмен (12–15%).
Америка құрлығы: құлдырау мен тұрақсыздық
АҚШ – 1980 жылдары ең жоғары деңгейге (5,0/1000) жетіп, қазір 2,3/1000-ға дейін төмендеді. Дегенмен, шамамен әрбір екінші неке ажырасумен аяқталады (42–45%).
Канадада – 48%.
Кубада – 56% (әлемдегі ең жоғарылардың бірі).
Ал Мексика мен Орталық Америкада мәдени дәстүрлердің әсерімен ажырасулар аз (20–25%).
Азия: алшақтық пен ерекшелік
Қытай мен Кореяда соңғы жиырма жылда ажырасулар күрт артты (40–47%).
Жапонияда 2000-жылдары өскен көрсеткіш кейін тұрақталып, қазір 35%-ға жуық.
Вьетнам, Үндістан, Шри-Ланка сияқты елдерде ажырасу өте сирек: 1–7%. Үндістанда заңды ажырасулар бар-жоғы 1%-ды құрайды.
Сауд Арабиясы, Кувейт, Қазақстан сияқты мұсылман елдерінде көрсеткіш 30–40% шамасында.
Ал Филиппин мен Ватикан – ажырасу заң жүзінде мүлде жоқ екі ел.
Қазақстан: аймақтық айырмашылықтар мен жаңа үрдістер
Қазақстанда да соңғы жылдары ажырасу деңгейі алаңдаушылық тудыруда. Ұлттық статистика бюросының деректері бойынша:
2024 жылы 123,6 мың неке тіркеліп, 40,5 мың ажырасу болды.
Жалпы коэффициент: 6,13 неке және 2,01 ажырасу / 1000 адамға.
Аймақтық ерекшеліктер айқын:
Ең жоғары көрсеткіш – Шығыс Қазақстан (3,12), Қарағанды (3,11), Павлодар (3,09).
Ең төменгісі – Түркістан облысы (0,90).
Некенің алғашқы 4 жылында ажырасулардың 35%-ы тіркеледі.
Сарапшылар мұны үш негізгі факторға байланыстырады:
Қалалық және ауылдық айырмашылықтар – урбанизация өскен аймақтарда ажырасу жиі кездеседі.
Жастардың құндылықтары – қазіргі жастар үшін эмоционалдық үйлесімділік пен жеке еркіндік маңыздырақ.
Экономикалық қысым – жұмыссыздық, қаржылық қиындықтар отбасылық тұрақтылыққа кері әсерін тигізеді.
Қорытынды
Әлемдік статистика көрсеткендей, ажырасу – жаһандық құбылыс. Дегенмен, оның қарқыны әр елде әртүрлі: бір жерде мәдениет пен дін тежесе, басқа жерде әлеуметтік еркіндік пен заң жеңілдіктері арттырады. Қазақстан бұл тұрғыда орташа деңгейде тұр: Еуропа мен Солтүстік Американың көрсеткіштерінен төмен, бірақ дәстүрлі Оңтүстік Азия елдерінен әлдеқайда жоғары.
Отбасы институтындағы өзгерістер – қоғамның дамуымен тікелей байланысты. Сондықтан Қазақстан үшін маңыздысы – тек статистиканы бақылау емес, сонымен бірге отбасы саясатын күшейту, жастардың некеге көзқарасын зерттеу және әлеуметтік қолдау тетіктерін жетілдіру.