Түркістан облысының ғарыш саласын дамытудағы рөлі

Бұл мақалада Түркістандағы ғарыш саласының даму жолдары: білім беру хабы, жерді мониторингтеу, наносаттар тәжірибесі, меморандумдар мен жоба перспективалары талданады.

 Мемлекеттік серіктестік және стратегиялық мақсаттар

«Қазақстан Ғарыш Сапары» және облыс әкімдігі

2021 жылы Қазақстанның ғарыш саласы жауапты басшысы Айдын Айымбетов пен Түркістан облысы әкімінің орынбасары Ұлан Тәжібаев арасында өткен кездесуде, облыстың экономикасын көтеруде ғарыштық технологияларды қолдану мүмкіндіктері талқыланды. Осы кездесу қорытындысында ҚҒС ҰК АҚ мен облыс әкімдігі арасында меморандумға қол қойылды, сондай-ақ арнайы ақпараттық топ құрылды. Бұл топ төтенше жағдайлар, ауыл шаруашылығы секторы сияқты салаларда ғарыштық мониторинг жасау үшін жауапты болады  .

Қазақстан ғарыш агенттігінің кіріктірілген қолдауы

Бұл меморандум аясында KazCosmos өңір мамандарына ғарыштан алынатын деректерді өңдеу және қолдану тақырыптарына білім беру жұмыстарын жүргізіп, жердің пайдалану динамикасын бағалау үшін ғарыштық мониторинг жүйелерін енгізуді жоспарлап отыр  .

Білім беру хабы – UniSat және радиолюбительдік зертхана

Түркістанда ашылған ғарыш технологиялары хабы

Оқушылар сарайында Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ және UNICEF серіктестігі негізінде UniSat білім беру хабы ашылды. Бұл — наноспутниктерді әзірлеу және радиоқабылдау технологияларымен тәжірибелік таныстыруға арналған уникалды оқу алаңы болып табылады.

Хабта:

SDR (Software Defined Radio) негізіндегі трансиверлер, қабылдағыш-таратқыш құрылғылар;

UniSat наносат модельдері;

радиосигнал қабылдау экраны;

аналогтық және цифрлық радиобайланыс құралдары бар.

Бұл құралдар арқылы оқушылар:

PM2.5 және PM10 сенсорларымен ауа сапасын өлшеу эксперименттерін жүргізіп;

әлемнің радиоәуесқойларымен радиобайланыс ұйымдастыруды үйренеді;

спутник траекторияларын көрсету мен сигналдарды талдауды меңгереді  .

 Наноспутниктердің жоғары атмосфераға ұшырылуы

2022 жылы ҚазҰУ-дың екі наноспутнигі Түркістаннан 50 км қашықтықта атмосфераның жоғары қабатына сәтті ұшырылды. Бұл тәжірибелік жоба STEM саласындағы қыз оқушылардың инженерлік дағдыларын дамытуға бағытталған UniSat бағдарламасының бөлігі ретінде жүзеге асқан  .

Мониторинг және ортақ жобалар – ауыл шаруашылығы мен экология

Ғарыштық мониторинг арқылы жер ресурстарды бақылау

KazCosmos пен Түркістан облысы әкімдігі арасындағы меморандум аясында арнайы ситуациялық мониторингтік топ құрылып, агро сектор мен төтенше жағдайларды басқару саласында ғарыштық деректерді пайдалану мақсатталған.

Топ жердің мақсатты пайдаланылып жатқанын, пайдаланылмаған аймақты анықтауға арналған есептер әзірлеп;

Аудан әкімдері мен департамент мамандары ғарыштық мониторинг техникасын үйренуге оқытылды  .

Бұл жүйе, мысалы, дұрыс егін орналастыру, су ресурстарын тиімді пайдалану және экологиялық қауіпті аймақтарды бақылауға тиімді.

STEM оқыту және ғарыштық технологияларды жастарға қолжетімді ету

UniSat жобасының әсері

UniSat арқылы 2000-нан астам қыз оқушылар интернет арқылы және оффлайн форматта оқытылды, бірнеше наносат атмосфераға жіберілді. Бұл бастама қыздардың STEM саласындағы мүмкіндіктерін арттыруға бағытталған екені атап өтілді.

Радиотехника және робототехника үйірмелері

2023 жылы Түркістанда жұмыс істейтін жалғыз спутниктік робототехника үйірмесінде 30-ға жуық оқушы белсенді қатысып, наносаттармен байланыс орнату және ауа параметрлерін өлшеу тәжірибелерін өткізді. Көптеген қатысушылар қыз оқушылар болуы ерекшеленеді.

Бұл топ балаларға микросұлбалар құрастыру, сигналдарды өңдеу және STEM дағдыларын меңгеруге мүмкіндік береді.

Қазақ ғарыш агенттігінің дамуы мен Түркістанның рөлі

KazCosmos құрылымы мен мақсаттары

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғарыш агенттігі (KazCosmos) 2007 жылы құрылды. Агенттік Baikonur ғарыш айлағын пайдалану, спутниктерді жобалау және ғарыштық деректерді өңдеу сияқты мақсаттарды жүзеге асырады  .

Ғарышкерлер дайындау: Айдын Айымбетов, Мұхтар Аймаханов және т.б.

Арнайы ұлттық жобалар: наносаттар, жерді зондтау жүйелері.

Baikonur Cosmodrome және Baiterek жобасы

Baikonur ғарыш айлағы Қазақстанда орналасқан және Ресейдің ғарыш бағдарлама­сы үшін маңызды нысан. Қазақстан мен Ресейдің ортақ “Baiterek” жобасы Soyuz‑5 зымырандарын іске қосу үшін арналған кешенді қамтиды. Бірақ 2023 жылы Қазақстан TsENKI-дің кейбір активтерін және Байконур кешенінің кейбір жобалық талаптарын талқылап, активтерді уақытша иемденді деген хабарлар тарады. Бұл жобаның жүзеге асуына әсер етуі мүмкін деп бағаланды.

Геосаяси және экономикалық мәні

Ортақ жобалар және халықаралық ынтымақтастық

Baiterek сияқты жобалар Қазақстанның ғарыш инфрақұрылымын нығайтып, халықаралық ынтымақтастықты дамытуға мүмкіндік береді. КазҚосмос пен ресейлік гранттар арқылы іске асырылатын портфельнің болашағы зор  .

Түркістанның экономикасын дамытудағы ғарыштық әсер

KazCosmos басшысы Айдын Айымбетов Түркістанда ғарыштық технологиялар арқылы аймақтық экономика мен ауыл шаруашылығын дамыту мүмкіндіктерін көрсетіп, FAO, жергілікті жерді тиімді пайдалану және су ресурстарын басқару мәселелеріне назар аударды .

Инновациялық стартаптар мен білім бағдарламалары

Codiplay жобасы Түркістанда

Codiplay — білім беру IT-жобасы, оқушыларды цифрлық инновацияларға дайындауға бағытталған. TRL шкаласында жоғары бағаланған. 2025 жылы Codiplay 10 мектепке енгізіліп, алдағы уақытта 60 білім ұйымына кеңейтіледі деген жоспар бар.

Бұл жобаның STEM ортаға әсері жоғары, және окушыларға наносаттармен тәжірибелік жобалар жүргізу мүмкіндігін ашады.

Болашақ стратегиялар мен даму бағыттары

 Ұсынылатын бағыттар:

Ғылыми зерттеу инфрақұрылымын кеңейту – nanosat және микроспутниктерді жобалау орталықтары.

STEM оқыту бағдарламаларын жалғастыру – жігіттер мен қыздар арасында және ауылдық аудандарға тарату.

Байқоңыр жобасының интеграциясы – Baiterek кешенін іске қосу.

Ғарыштық мониторингті енгізу – ауыл шаруашылығы, экология және инфрақұрылымды басқаруға.

Халықаралық серіктестік – İлон Маск, ЮНИСЕФ, Dubai Cares және ҚазҰУ жобалары арқылы инновациялық платформа құру.

Жергілікті стартаптар мен инженерлік оқыту – Codiplay, UniSat және басқа білім беру экожүйелерін дамытып, өңірлік IT инфрақұрылыммен байланыстыру.

Қорытынды

Түркістан облысы ғарыш саласындағы дамудың үш арнасы бойынша алдыңғы қатарда:

Мемлекеттік қолдаумен STEM-білім беру хабы және наносаттар арқылы тәжірибе алмасу;

ҚҒС және облыстың стратегиялық серіктестігі арқылы ғарыштық мониторинг және цифрлық экономикаға интеграция;

Codiplay және UniSat сияқты жоба­лар арқылы жас ұрпақтың инженерлік қабілеттерін дамыту.