Құқықтық саясат – тұрақтылық тетігі

Қазақстанда құқықтық саясат қалай жүргізіліп жатыр? Бұған сарапшылар қандай баға береді? Халықтың құқықтық сауаттылығын арттыруда қандай жұмыстар атқарылып жатыр? Біз осы және өзге де сауалдарды белгілі саясаттанушы, сарапшы Ғазиз Әбішевке қойған едік...

– Ғазиз мырза, құқықтық саясат дегеніміз не және ол не үшін қажет?

– Құқықтық саясат – бұл мемлекеттің азаматтармен, қоғамдық институттармен, бизнес құрылымдармен құқықтық қатынас орнатудағы жүйелі ұстанымы. Ол заңнаманы жетілдіру, құқықтық мәдениетті көтеру, әділ сот пен құқық қорғау органдарының қызметін реттеу сияқты көптеген аспектілерді қамтиды. Қарапайым тілмен айтқанда, құқықтық саясат – қоғамда заң үстемдігін қамтамасыз ету жолындағы кешенді іс-шаралар жүйесі. Ол болмаса, мемлекет бейберекет, басқару тетіктері әлсіз болар еді.

– Қазіргі Қазақстанда құқықтық саясаттың жүзеге асу деңгейін қалай бағалар едіңіз?

– Соңғы жылдары бұл бағытта айтарлықтай оң өзгерістер бар. Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың реформалық бағыты аясында жаңа Заңнама тұжырымдамасы қабылданып, заң үстемдігін орнату, соттардың тәуелсіздігін күшейту, құқық қорғау органдарының жұмысын жаңғырту секілді маңызды қадамдар жасалуда. Алайда әлі де шешімін таппаған мәселелер жеткілікті. Әсіресе заңнаманың кейбір салаларында қайшылықтар бар, азаматтардың құқықтық сауаты төмен, ал кей жағдайда заң талаптарының орындалуын бақылау жүйесі әлсіз.

– Сіздің ойыңызша, құқықтық саясаттың табысты жүзеге асуы үшін не қажет?

– Ең алдымен, саяси ерік-жігер қажет. Жоғары деңгейдегі шешім қабылдаушылар заңды тек жазу емес, оны бұлжытпай орындау қажеттігін түсінуі керек. Екіншіден, қоғамда құқықтық мәдениет қалыптасуы тиіс. Бұл мектептен бастап, университетте, одан кейін жұмыс орындарында заңға құрметпен қарауға үйретуді талап етеді. Үшіншіден, әділ және тәуелсіз сот жүйесі – құқықтық саясаттың тірегі. Сотқа деген сенім артпайынша, ешқандай құқықтық реформа нәтиже бермейді.

– Азаматтардың құқықтық сауаттылығын арттыру үшін қандай тәсілдер тиімді?

– Құқықтық ағарту жұмыстарын жүйелеу керек. Бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік желілер, арнайы білім беру платформалары арқылы заңды түсіндіру жұмыстары кең көлемде жүргізілуі қажет. Жастар арасында «мектептегі құқық сабағын» күшейту – болашақ ұрпақтың заңға бейім болуына жол ашады. Сонымен қатар, адвокаттарға, нотариустарға, халыққа құқықтық кеңес берушілерге көбірек қолжетімділік болуы шарт.

– Құқықтық саясат пен сыбайлас жемқорлықпен күрес арасында қандай байланыс бар?

– Бұл екеуі бір-бірімен тығыз байланысты. Егер құқықтық саясат сәтті жүзеге асса, онда жемқорлыққа жол азаяды. Өйткені заң бәріне бірдей, әділ қолданылған жағдайда лауазымды тұлғалар заңды айналып өтпейді. Қазір «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы аясында жемқорлықпен күрес күшейіп жатыр. Бірақ тек жазалаумен шектелмей, жүйелі алдын алу, ашықтық пен есептілік қағидаттарын енгізу маңызды.

– Қорытынды ретінде айтар ойыңыз?

– Құқықтық саясат – бұл тек заң қабылдау ғана емес, оны өмірде іске асыру. Ол – халық пен билік арасындағы сенім көпірі. Егер біз шын мәнінде демократиялық, құқықтық мемлекет болғымыз келсе, әр азамат заңды біліп, оны құрметтеуі қажет. Ал мемлекет сол азаматтың құқығын қорғауға кепіл бола білуі тиіс.