Қазақстанның көлік жүйесі неге тұралап тұр?

Tengrinews.kz мәліметінше, бір айға жетпей бұрын Президент Қасым-Жомарт Тоқаев министрге ресми түрде ескерту берген болатын. Мемлекет басшысы елдегі көлік саласының жай-күйіне ашық наразылық білдіріп, бұл салада күрделі әрі жүйелі проблемалардың барын айтқан еді – техникалық инфрақұрылымның тозуы, кадр тапшылығы және өзге де мәселелер.

Қоғамда жолаушылар тасымалына қатысты түрлі төтенше жағдайлар жиілеп, ел ішінде наразылық күшейген соң, бұл мәселе енді тек сала мамандарының емес, мемлекет басшылығының да тікелей назарындағы тақырыпқа айналды.

Теміржолдағы төтенше оқиғалар

Мәселен, 2024 жылдың 22 сәуірінде Қызылорда–Астана бағытындағы пойызда жаңа туған нәрестенің терезеден лақтырылуы қоғамды дүр сілкіндірді. Қазір бұл оқиғаға қатысты қылмыстық іс қозғалып, тергеу жүріп жатыр.

Осыған ұқсас тағы бір жағдай – Қызылорда–Петропавл пойызында жалғыз жүрген қыз баланы жолсерік мазалап, түнде ұйықтатпауға уәде беріп, тамбурға шақырған. Шағымын айтып барғанымен, бас жолсерік мән бермеген.

2023 жылы 2 тамызда Өскемен–Алматы бағытындағы пойызда жолаушы ыстықтан қайтыс болды. Куәгерлердің айтуынша, вагонда дәрі қобдишасы болмаған, ал Сарыөзек станциясындағы медицина қызметкерлерінің қолында зембіл де табылмапты.

Теміржолмен жүретін азаматтар қызмет сапасы мен қауіпсіздікке жиі шағымданады. Бұл салада түбегейлі жаңғырту қажеттігі қоғамда әлденеше мәрте көтерілген.

Азаматтық авиациядағы қайғылы жағдайлар

2019 жылдың 27 желтоқсанында Bek Air әуе компаниясының ұшағы Алматы әуежайынан ұшқаннан кейін апатқа ұшырап, тұрғын үйге соғылды. Бортта 93 жолаушы мен 5 экипаж мүшесі болған, 12 адам көз жұмды. Бұл оқиғаға байланысты кейін бірнеше лауазымды тұлғалар мен жергілікті шенеуніктер жер телімін заңсыз сатқандары үшін жауапқа тартылды.

2025 жылғы 7 наурызда Алматы әуежайында пышақпен қаруланған ер адам қызметкерді кепілге алып, тек қырағылық танытқан қарапайым азаматтың арқасында ғана оқиға зардапсыз аяқталды.

Одан кейін, мамыр айында ауыр дертке шалдыққан бала рейстен кейін қайтыс болды. Әуежай мен әуе компаниясы арасында үйлесімсіздік салдарынан жедел жәрдем көлігі дер кезінде шақырылмаған. Сот әуе компаниясының баланың жағдайын біле тұра, әуежайға дерек бермегенін растады.

Ресми статистика не дейді?

Ұлттық статистика бюросының дерегіне сүйенсек, 2019–2024 жылдары Қазақстанда әуе көлігімен байланысты 340 төтенше жағдай тіркелген. Оның ішінде:

9 ұшақ апаты,

20 ірі оқиға,

15 жағдайда ғана адам шығыны болмаған.

Жалпы алғанда, осы алты жылда 64 азамат, соның ішінде 10 экипаж мүшесі мен 35 жолаушы қаза тапқан.

Ал теміржолда жағдай тіпті күрделі: сол жылдар аралығында 6 515 оқиға тіркелген. Оның ішінде:

1 656 рет пойыз рельстен шыққан,

443 рет пойыз адамды басып кеткен,

Жалпы 241 адам қаза тауып, 262 адам жарақат алған.

Соңғы алты жылда авиация мен теміржол көлігіндегі апаттардан 305 қазақстандықтың өмірі қиылған.

Жол – нашар, көлік – ескі, кадр – тапшы

2024 жылғы көлік прокуратурасының есебінде саладағы үш басты мәселе аталған:

Инфрақұрылымның тозуы:
Теміржолдың 57%-ы жөндеуді қажет етеді, ал КТЖ паркіндегі локомотивтердің 61%-ы – ескірген. Жолаушылар вагондарының 42%-ын ауыстыру керек. Тексеру кезінде 300 шақырым теміржол пайдалануға қауіпті деп танылып, жабылған. 396 жүк вагонының тіркеуі алынып тасталған.

Кадр тапшылығы:
Мысалы, Bek Air апатын тексеруге жауапты бөлімде тек 6 адамның 1-еуі ғана қажетті біліктілікке ие болған. Әуежай маңындағы заңсыз қоқыс алаңдары да кадрлар мен бақылау жүйесінің осалдығын көрсетеді.

Құқықтық база әлсіздігі:
Көптеген маңызды процесс (мысалы, ұшуға дайындық) бірізді емес, техникалық регламенттермен ғана реттеледі. Теміржолда да вагон жөндеу және жөндеу мекемелеріне қойылатын талаптар тек КТЖ-ның ішкі актілерімен реттеледі – бұл заңға қайшы.

Президенттің сыны және салдары

Көлік саласындағы бұл мәселелерге Президент Тоқаевтың өзі 14 мамырда өткен Қауіпсіздік кеңесінде тоқталып, министр Марат Қарабаевқа ескерту жасаған. Ол шекарадағы жүк өткізу проблемалары мен ірі инфрақұрылым жобаларының кестеден кешігуіне наразылық білдірді.

Ал бір айдан кейін Қарабаев қызметінен босатылды. Ол бұл лауазымда 2023 жылдың қыркүйек айынан бері отырған болатын.

Жүйелі түйткіл – жүйелі шешім талап етеді

Көлік саласындағы жағдай – жекелеген оқиғалар емес, жүйелі дағдарыстың көрінісі. Бұзылған техника, біліксіз маман, жауапсыз мекеме – мұның бәрі ел азаматтарының өміріне қауіп төндіріп отыр. Әрі бұл тек теміржол мен ұшаққа ғана қатысты емес, көлік инфрақұрылымының барлық саласына тән мәселе – автожол, транзит, жүк тасымалы, бақылау жүйелері. Ендігі сұрақ – жауапты органдар мұндай жағдайды түбегейлі өзгертетін батыл әрі жүйелі шараларға қашан барады?