«60 жыл бұрын, Хиросиманы жойған бомбадан он есе қуатты ядролық заряд Қазақстанның алыс бір бұрышында – адамсыз емес аумақта – 178 метрлік шахта түбінде жарылды», – деп жазады басылым Абай облысындағы атақты Шаған көлі туралы.
Семей полигонында термоядролық және сутекті бомбалар 40 жыл бойы — 1949 жылдан 1989 жылға дейін — сыналды. Жарылған әр төртінші атом бомбасы қазіргі Қазақстан аумағында іске қосылған. Бұл орасан зұлматқа әкеп соқты: 1,5 миллионға жуық адам радиоактивті әсерге ұшырады. Қазір Абай облысында қатерлі ісік, жүрек аурулары мен бедеулік жағдайлары ел бойынша орташа деңгейден әлдеқайда жоғары. Ал бұрынғы полигонға жақын тұратындарда генетикалық мутация мен тұқым қуалайтын сырқаттарға шалдығу қаупі екі есе көп.
The Telegraph былай деп жазады: «456 ядролық жарылыстың барлығын бастан өткерген адамдар Хиросимаданәй аман қалғандардан 120 есе артық радиациялық доза алған».
Басылым тілшілері советтік ядролық бағдарлама құрбандарымен сұхбаттасып, ауыр тағдырлар мен адам өмірін сынақ алаңына айналдырған жүйенің салдарын баяндады. «Ядролық зардап» әлі де жалғасуда: сынақтар тоқтағанымен, полигон жабылған соң да дүниеге генетикалық ауытқуы бар балалар келіп жатыр. Сәулеленудің ең жиі кездесетін салдарының бірі – соқырлық.
Ядролық сынақтың салдары бірнеше жыл емес, тұтас ғасырларға созылуы мүмкін. Жарылыс болған аумаққа таяу елді мекендер босатылмаған, халық көшірілмеген. Сол себепті кей тұрғындар советтік ядролық бағдарламаны ашық түрде «геноцид» деп атайды.
«Біздің жастық шағымызда бұл жерде шөп иықтан асып тұратын. Қазір тек шаң мен құрғақ жер қалды. Оқып едім – бұл далада шөп қайта өсіп шығуы үшін 250 жыл керек екен», – дейді Саржал ауылының 59 жастағы тұрғыны Акен Құсайынұлы.
The Telegraph атап өткендей, Қазақстан жеріне радиация терең сіңіп кеткен. Полигонда 340 атом бомбасы ашық ауада емес, жерасты туннельдерінде жарылған. Ал осы сынақтардан қалған радиоактивті қалдықтарды жоюға бағытталған бағдарламаның өзі тек 2012 жылы аяқталған соң ғана құпиясыздандырылған.
Басылым мақаласын: «Жергілікті тұрғындар бүгінге дейін өз тағамы мен суының қауіпсіз екенін білмейді» деген ауыр қорытындымен аяқтайды.