Қазақстан халқы Ассамблеясы (ҚХА) – Қазақстан Республикасындағы барлық этностардың бірлігі мен бейбітшілігін сақтап, қоғамдық тұрақтылықты қамтамасыз ету мақсатында құрылған маңызды мемлекеттік институт. Ассамблеяның 1995 жылы құрылуы елдегі көпұлтты қоғамның интеграциясы мен өзара түсіністікті арттыруға бағытталған алғашқы қадам болды. Оның құрылуы Қазақстанның ұлттық саясатын жаңғыртуға және елдегі этносаралық қатынастарды нығайтуға айтарлықтай әсер етті.
Өткенге көз жүгіртсек, Қазақстан халқы Ассамблеясы 1995 жылы 1 наурызда Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен құрылды. Оның негізгі мақсаты – Қазақстандағы этникалық топтар арасындағы бейбітшілік пен келісімді сақтау, қоғамдық тұрақтылықты қамтамасыз ету, және әр түрлі ұлт өкілдерінің құқықтарын тең деңгейде қорғау. Ассамблеяға барлық этностардың өкілдері қатыса отырып, елдің ішкі тұрақтылығын сақтауға атсалысуда.
Осы орайда, әлеуметтанушы және саясаттанушы, профессор Айгүл Жұмабаеваның өзіндік пікірі бар.
«Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздегі көпэтностық құрылымды тұрақтандыруда және әртүрлі этникалық топтардың өзара түсіністігін арттыруда маңызды рөл атқарды. Оның құрылғанына 30 жыл толуы, тек Қазақстанның ғана емес, бүкіл Орталық Азияның саяси дамуы үшін маңызды кезең болды» дейді ол бізбен әңгімесінде.
Ассамблеяның басты мақсаты – елдегі ұлттар мен ұлыстар арасындағы достық пен түсіністікті нығайту. Ол бұл міндетті әртүрлі этникалық топтар арасындағы байланыстарды қолдап, мәдениеттерді зерттеу, ұлттық дәстүрлер мен тілдерді дамыту арқылы жүзеге асырады.
«Ассамблеяның міндеттері мен саяси рөліне келсек, оның басты міндеті – этносаралық келісім мен қоғамдық тұрақтылықты сақтау. Қазақстанның ішкі саясатындағы этникалық толеранттылықты нығайту бағытында Ассамблея өз миссиясын айтарлықтай атқарды. Қазақстанның көпұлтты қоғамында әртүрлі мәдениеттер мен тілдердің дамуына мүмкіндік беру – маңызды міндеттердің бірі. Ассамблея мәдениетаралық диалогты дамыту арқылы көпұлтты қоғамның мәдени әртүрлілігін сақтауға ықпал етеді» дейді тағы бір сарапшы, саясаттанушы Тимур Алдабергенов.
Сондай-ақ, саяси сарапшы Ержан Бекетовтің сөзінше, Қазақстан халқы Ассамблеясы Қазақстандағы саяси тұрақтылықты сақтауға зор үлес қосып келеді.
«Ассамблея елдегі ұлттар мен ұлыстардың өзара түсіністігін қалыптастыруда, қоғамдық келісімді нығайтуда маңызды рөл атқарады. Ол мемлекет пен қоғам арасындағы байланысты орнатып, әлеуметтік шиеленістерді болдырмауға бағытталған шараларды қолға алады. Аталған ұйым этносаралық қатынастарды үйлестіруде және әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз етуде айтарлықтай жетістіктерге жетті. Қазақстанның көпұлтты қоғамын дамытудағы Ассамблеяның рөлі, әсіресе қазіргі жаһандық және аймақтық тұрақсыздық жағдайында, өте маңызды» дейді ол.
ҚХА-ның 30 жылдық қызметі барысында көптеген жетістіктерге қол жеткізілді. ҚХА елімізде этникалық топтардың арасындағы қарым-қатынастарды реттеуде, ұлттар арасындағы қақтығыстарды болдырмауда маңызды рөл атқарды. Ассамблеяның арқасында Қазақстан өзге көпұлтты мемлекеттерге үлгі боларлықтай бейбітшілік пен тұрақтылықтың символына айналды.
– Ассамблея өз жұмысы арқылы Қазақстанда тұратын әртүрлі этникалық топтардың мәдениетіне, дәстүрлеріне, тілдеріне құрмет көрсетуді қамтамасыз етті, - дейді мәдениеттанушы, этнолог Роза Әбдікәрімова. – Бұл өз кезегінде ұлттық мәдениеттің байлығын арттырды. ҚХА азаматтық бірлікті нығайтуға үлес қосып, түрлі этнос өкілдерінің мемлекет ісіне араласуына мүмкіндік берді. Бұл процесс Қазақстанның ішкі саясатында маңызды бетбұрысқа айналды. ҚХА қоғамдағы келісімді нығайтуда зор жұмыс атқарды. Олардың жүргізген жұмыс нәтижесінде Қазақстанда әртүрлі этникалық топтардың бірлескен ынтымақтастық мәдениеті қалыптасты.
ҚХА-ның болашақтағы басты міндеті – заманауи Қазақстанның барлық этностарымен бірге тұрақты даму жолына түсуі. Сонымен қатар, қазіргі жаһандық өзгерістер мен әлеуметтік-қоғамдық сын-қатерлер жағдайында ҚХА өз қызметін жаңаша бағытта ұйымдастыруы қажет. Қазіргі таңда білім беру саласындағы бағдарламаларды жаңарту, мәдениетаралық диалогты дамыту үшін цифрлық технологияларды пайдалану маңызды. ҚХА осы бағытта жаңа жобаларды іске асыру арқылы өз жұмысын тиімді ұйымдастыра алады.
ҚХА елдегі әлеуметтік теңсіздіктерді жою, жастар арасындағы кедергілерді жою, ұлттық саясаттың тиімділігін арттыру мақсатында әлеуметтік жобаларға ерекше назар аударуы керек. Қазақстанның сыртқы саясатын нығайту мақсатында ҚХА халықаралық деңгейде этностық және мәдени байланыстарды дамытуға зор үлес қоса алады.
«ҚХА-ның болашағы тек ішкі тұрақтылықты ғана емес, сондай-ақ сыртқы саясатта да маңызды рөл атқаруы керек. Бүгінде Қазақстан халықаралық аренада көпұлтты қоғамның моделі ретінде танылуда. ҚХА алдағы уақытта осы ұстанымды әлемдік деңгейде нығайтуға белсене атсалысуы қажет» дейді халықаралық қатынастар жөніндегі сарапшы Сергей Лебедев.
Ал, Қазақстан халқы Ассамблеясы жастар үшін қандай маңызға ие дейтін болсақ, жастарды қоғамдық келісім мен ұлттық бірлікті сақтауға шақырып, оларды мәдениеттер мен дәстүрлерді құрметтеуге, әртүрлі этникалық топтардың арасындағы түсіністік пен достықты нығайтуға тәрбиелейді. Қазақстан халқы Ассамблеясының жастар үшін маңыздылығын атап өтетін бірнеше аспектілер бар. Ұлттық бірлік пен көпмәдениеттілікті сақтау: Ассамблея жастарды еліміздегі этникалық және мәдени әртүрлілікті қабылдауға, оны байлық ретінде түсінуге шақырады. Бұл, өз кезегінде, жастар арасында толеранттылық пен құрметті қалыптастыруға көмектеседі.
Жастардың қоғамдастыққа қатысуы: Ассамблея жастарға қоғам өмірінде белсенді қатысу мүмкіндігін ұсынады. Олар түрлі жастар ұйымдарында жұмыс істей отырып, еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуына өз үлесін қосады. Жастарды көшбасшылыққа даярлау: Ассамблея жастарға лидерлік дағдыларды дамытуға, олардың кәсіби және жеке қабілеттерін шыңдауға мүмкіндік береді. Бұл еліміздің болашағына жауапкершілікпен қарауға деген көзқарасты қалыптастырады. Серпінді жобалар мен бағдарламалар: Қазақстан халқы Ассамблеясы жастарға түрлі әлеуметтік, мәдени және білім беру жобаларында белсенді болуға шақырады, бұл олардың өздерін көрсетуге және дамуға мүмкіндік береді. Осылайша, Қазақстан халқы Ассамблеясы жастарға қоғамды дамытудың негізін қалаушы ретінде, ұлттық бірлікті сақтай отырып, өз халқының болашағына әсер ету мүмкіндігін береді.
Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы түрлі пікірлер айтылып жатады, оның ішінде кейбір азаматтар мен сарапшылар бұл ұйымның қажеттілігіне күмән келтіреді. Мұндай пікірлер көбінесе Ассамблеяның рөлі мен тиімділігіне қатысты әртүрлі көзқарастарға негізделген. Сарапшылардың бұл мәселеге қатысты түрлі пікірлері бар, және бұл пікірлер бірнеше маңызды аспектіні қамтиды.
Кейбір сарапшылар Ассамблеяның қажет еместігін айтып, этносаралық келісімнің табиғи түрде дамуы тиіс екенін айтады. Олардың пікірінше, Қазақстан қоғамы ғасырлар бойы түрлі этностар мен мәдениеттер арасында бейбіт өмір сүріп келген, сондықтан арнайы ұйымның құрылғаны бұл табиғи процесті бұзуы мүмкін. Олар, сондай-ақ, қазақ халқы мен басқа да ұлттардың арасында мәдени және тілдік айырмашылықтарды асыра көрсету дұрыс емес деп санайды, себебі бұл бірлікке емес, бөлшектенуге алып келуі мүмкін.
Қазақстан халқы Ассамблеясы бір ұлттың басқаларға үстемдік етуіне жол бермейтіндей әрекет етуі керек деген пікірлер де айтылып келеді. Сарапшылар, әсіресе, қоғамның еркіндігі мен азаматтардың тең құқықтары туралы айтады. Олар Ассамблеяның жұмысында бір этникалық топтың мүдделері басым болмауы тиіс деп есептейді. Ассамблеяның кейбір мүшелері қоғамның барлық қабаттарын біріктіру керек болғанда, белгілі бір этностардың мүдделеріне басымдық берілуі мүмкін деп алаңдайды.
Қазақстан халқы Ассамблеясы бірқатар ұйымдардың, мемлекеттік және жеке қаржылардың есебінен жұмыс істейді, сондықтан кейбір сарапшылар бұл ұйымның қаржылық тиімділігіне күмән келтіреді. Олар ҚХА-ның қызметі белгілі бір деңгейде бюрократияға ұласуы мүмкін және қаржы ресурстарының тиімсіз жұмсалуы қоғамдағы маңызды әлеуметтік мәселелерге бағытталмай қалуы мүмкін деген пікірде. Бұл жағдайды оңтайландыру үшін Ассамблеяның жұмысын қайта қарап, бюджеттік шығындарды тиімді бөлу қажет екендігі айтылуда.
Ассамблеяның өзекті мәселелерге қатысты шынайы ықпалы мен әсері де жиі талқыланатын тақырып. Кейбір сарапшылар бұл ұйымның негізгі мақсатына толыққанды қол жеткізе алмайтынын және оның шынайы саясатқа ықпал ету деңгейінің төмен екенін алға тартады. Олар Ассамблеяны тек «қоғамдық келісімді» насихаттаумен шектелген ұйым ретінде көреді және оның қоғамдағы күрделі мәселелерге нақты әсер ететін күшке айналмағандығын айтады.
Сондай-ақ, Ассамблеяның жастарды тарту және олардың әлеуметтік, мәдени дамуына ықпал ету деңгейіне қатысты сындар бар. Сарапшылар жастардың қазіргі заманғы сұраныстарына жауап беретін нақты іс-шаралардың аздығы туралы айтып, Ассамблеяның жастардың көзқарасына және заманауи мәселелерге қандай да бір пәрменді жауап беріп жатқанын сұрайды. Олар жастардың Ассамблеяның жұмысынан өздеріне қажетті ақпарат пен қолдау табуы үшін ұйымның жұмысын жаңғырту қажет деп есептейді.
Қазақ қоғамында Қазақстан халқы Ассамблеясының рөлі мен қажеттілігі туралы әртүрлі пікірлер қалыптасқанымен, сарапшылардың көпшілігі Ассамблеяның елдегі этносаралық келісімді сақтаудағы маңызды рөлін мойындайды. Дегенмен, оның қызметін жетілдіру, тиімділігін арттыру және қазіргі заманғы жастардың қажеттіліктеріне жауап беру мақсатында көптеген ұсыныстар бар. Ассамблеяның болашағы қоғамдық пікірге байланысты, және оның маңызы мен тиімділігін арттыру үшін жаңа көзқарастар мен инновациялық тәсілдер енгізу қажет екені айқын.
Сөзімізді түйіндер болсақ, Қазақстан халқы Ассамблеясы еліміздің ұлттар мен ұлыстар арасындағы келісім мен достықтың негізін қалаған ерекше құрылым. Оның 30 жылдық тарихы Қазақстанның көпұлтты қоғамын дамытуда елеулі рөл атқарды. Болашақта ҚХА жаңа заманауи сын-қатерлерге жауап бере отырып, Қазақстанның тұрақты дамуына үлес қосатыны сөзсіз.