ХХ ғ. Басындағы Түркістан мен Шымкент өңірлеріндегі бай-құлақтарды тәркілеу

Архивтер:

1. Ішкі істер Департаменті құпия архиві
2. Түркістан облыстық қоғамдық саяси тарих архиві  
3. Түркістан облысы мемлекеттік архиві

Сырдария губерниясының орталығы ретінде: Чимкентский, Аулие-Атинский (24 болыс), Ак-Мечетский, Туркестанский, Казалинский, Ташкентский (11 болыс) уездерін міндетті түрде толық басқарып, олардың өмір-тынысын «кеңестендіру», ал «кеңес өкіметін жергіліктілендіру» тірек-бекеті. (Дерек: Түркістан облысының қоғамдық-саяси тарихының архиві, 26-шы қор, 1-ші тізбе, 217-ші іс, 3-ші парақ). Оның ықпал ету шекарасы қазіргі Түркістан, Жамбыл, Қызылорда облыстары және Өзбекстан Республикасының бірқатар аудандары Бай-құлақтар үшін: Өз «атқамінерлері» кей-кездерде ғана тек ат үсті соғатын сауда-айырбас, хабар  алмасу орталығы. Сырдария губерниясы бойынша тәркілеу үрдісінің ерекшелігі: Тәркілеу үшін бекітілген норма: 1) Көшпелі аудандарда – 400 ірі мал: 2) Жартылай көшпелі аудандарда – 300 ірі мал; 3) Отырықшы аудандарда – 150 ірі мал Тәркілеу нысандары:

1. Ақсақалдар
2. Болыстар мен билер, тілмәштар
3. Ірі байлар
4. Атқамінерлер
5. Орташалар – байлардың туысқандары
6. Кедейлер – байлардың туысқандары

Большевиктік билік тіректеріне айналуы тиіс болған топтар: ✓ Орташалар – байға туысқан еместер ✓ Кедейлер - байға туысқан еместер. Құжат: «Поскольку в основе могущества полуфеодальных элементов в ауле лежали не только материальные средства производства, но и громадные общественные связи их с населением и не только в лице их ближайших имущих сородичей и родственников, но и в лице определенного кадра их политической агентуры и из среды аткаминеров, представляющей интересы своего патрона: ➢ в родовой вражде, ➢ при перевыборах Советов, ➢ в Земельных спорах, ➢ в тяжбах по бытовым делам и т.п., имелось ввиду, при проведении конфискации байства, подвергнуть административной высылке наиболее вредных представителей этой политической агентуры полуфеодального господства в ауле и, притом, НЕЗАВИСИМО  ОТ  ИХ ИМУЩЕСТВЕННОГО ПОЛОЖЕНИЯ». (Дерек: ТОҚСТА. Қ.29, Т.1. Іс 604, П. 18.) Айыпталған және жер аударылған құлақтар, байлар, ауыл ақсүйектерінің, орташалар және шаруалардың саны / тізімі Бадам ауданы бойынша: 1-ші группа бойынша:

1. Балпиков Сағатбек +
2. Ниязбеков Заидбек -
3. Қамысбеков Ыбрайым -
4. Монабеков Сусенбай -
5. Сурагалиев Алдаберген

(ақталған 1) 2-ші группа бойынша: Чиналиев Тазбулат + Батырбеков Аргабек Изенбаев Режеп - Муратов Байгабек – (ақталған 1) Қараспан ауданы бойынша: 1-ші группа бойынша: Ахимбеков Аллияр - Кульбаев Ахимбек - Бабиров Итаяк - Кенжебаев Чинали - Доунбаев Искак – (ақталған  0 ) Қызылқұм ауданы бойынша: 1-ші группа бойынша:

1. Умарбеков Абдрахман -
2. Кубеев Курбан -
3. Калибеков -
4. Рахманкулов -
5. Чукетыров Байбота -
6. Исмурзаев Имечек -
7. Рахметов Калмурза-
8. Батырбеков Казыбагар+
9. Исабеков Мусабай-
10. Усербаев Алимкул-
11. Бегманов Басымбек-
12. Усербаев Сергебек-
13. Байгубеков Байкунгур-
14. Умамбеков Алим-
15. Игамбердиев Джапар-
16. Рыспеков Умар-
17. Джандыбеков Акай-
18. Кубеев Камбар-
19. Усербаев Мамбек-
20. Танжаров Коштай-
21. Сергазиев Абылкас-
22. Асанов Рахманкул-

(ақталған 1) 2-ші группа бойынша:

1. Тасыбеков Якуб -
2. Балапанов Баймухамед +
3. Сергазиев Мырзабай –

(ақталған 1) Айыпталған және жер аударылған құлақтар, байлар, ауыл ақсүйектерінің, орташалар және шаруалардың саны / тізімі (2) Созақ ауданы бойынша: 1-ші группа бойынша:

1. Исаев Джанадиль-
2. Тленчиев Дюсебай-
3. Аппаков Дайырбек-

2-ші группа бойынша: 1.Оспанов Кокебай-

2. Кульжанов Кунгур-
3. Оспанов Имамберди+1853, 5-ші ауыл. Арест 19.11.1937 ст.58-10,11.

Түркістан ауданы бойынша: 1-ші группа бойынша

1. Пазылбеков Исламкул-
2. Байназаров Игемберді-
3. Сигазиев Абдураим-
4. Умаров Тагай-
5. Таукебаев Мулянбек-
6. Манабаев Байгужа-
7. Саймуратов Ташимбай-
8. Тулебеков Тулеберды-

Тізімде жоқ, сайтта ақталғандардан табылған:

1. Исаев Джакуп 1896 ж. 9-шы ауыл. 1930 ж. 22.03. ст 58-2 Тройка

Ұсыныстар: ➢ Шымкент қаласы жұмысшы тобы зерттеу жұмысын жүргізуде Түркістан, Жамбыл, Қызылорда облыстары жұмысшы топтарының іздеу жұмыстарына  қосымша материалдар ұсыну жұмысымен айналысуы ұтымды болар еді. ➢ «Құпия архивтердегі» қызметтің «құпиялылық» алынып тасталған архивтердегі дәрежеде көрсетілуін, сөйтіп, ақпарат жинастырудағы мемлекеттік комиссияға қойылатын шапшаңдықты қамтамасыз етуге деген талапты осының нәтижесінде қамтамасыз етуді ұсынамын. Саяси қуғын-сүргін құрбандарын толық ақтау   комиссиясы жасайтын «ГЛОССАРИЙГЕ» ұсыныс: ◇ Ақсақалдар – ХІХ-ХХ ғ. бас кезінде Сырдария губерниясында өмір сүрген Қоқан хандығы кезіндегі «датхалар» ұрпақтары. Ірі туысқандық жүйені басқаратын, қоғамдық қатынас пен өндірістің негізгі ұйымдастырушысы, ықпалды тұлғалар. Кеңестік тәркілеу науқанының басты нысаны ◇ Болыстар мен билер, тілмәштар.Ресей империясы кезеңіндегі саналуан марапаттарға ие болған кеңестік тәркілеу науқанының басты нысандары. ◇ Сырдария губерниясының ірі байлары - көшпелі аудандарда – 400 ірі мал, жартылай көшпелі аудандарда – 300 ірі мал, отырықшы аудандарда – 150 ірі малы бар ірі шаруашылық иелері. Кеңестік тәркілеу науқанының басты нысандары ◇ Атқамінерлер – байлардың кедей немесе бай туысы. Билікпен байланыс жасайтын байлардың көмекші қызметшілері. Кеңестік тәркілеу науқанының басты нысандары ◇ Байлар – дәстүрлі қазақ қоғамындағы дәулетті, әулетті топ. Кеңестік тәркілеу науқанының басты нысандары ◇ Орташалар – дербес шаруашылығы тәркілеу нормасынан төмен орташа дәулетті топ. Орташалар 2 топқа бөлінеді: ◇ Байлардың туысқандары; 2. Байлардың туысқандары емес. ◇ «Топтар», «Топшылдар» – белгілі бір бай әулетінің айналасына мүдде бірлігін көздей отырып жиналған рулас туысқандар тобы. Олар басқа руларға қарсы өз мүдделерін бірге қорғады. Мүдде қорғау мақсатында советтік билікке де ұйымдаса қарсы шығып отырды.