Жеті ағайынды жұтты жергілікті билік жасырып отыр ма?

Сарапшылар малдың жаппай азаюы мен құрғақшылықтан фермерлердің шығынға батуына байланысты төтенше жағдай режимін енгізу қажет деп санайды. Қазақстандағы құрғақшылық ауыл шаруашылығына қатты соққы берді. Әсіресе, Маңғыстау, Қызылорда, Жамбыл, Алматы және Ақмола облыстарындағы ірі қара өсірушілер зардап шекті. Мал азығы  мен шөптің жетіспеушілігінен жаппай мал шығыны басталды. Аграрлықтарға да зиян шегуде. Мәселені мойындау Алмасбек Садырбаев, «Shopan Ata» Қазақстан ұлттық мал өсірушілер қауымдастығының төрағасы Зардап шеккен фермерлерге көмектесетін шаралар ойлап таппас бұрын, проблеманы мойындау керек деп есептейді.  Елде жұт жүріп жатқанын үкімет ресми түрде растап отырған жоқ. Алайда бұл туралы қазір екінің бәрі айтып жүр. Алмасбек Садырбаев - Жағдай қиын. Маңғыстау мен Қызылорда облыстарында ірі қара малдың 80%-дан астамы және ұсақ малдың 50%-ы төлінен айырылды. Құлындар, бұзаулар, қозылар қырылып жатыр. Аналық малдың шығыны шамамен 20-30% құрайды. Бірақ жергілікті әкімдер бұл деректерді жасырады, ветеринарлар ешқандай растайтын құжаттар бермейді Сондықтан бұрмаланған ақпарат ауылдан ауданға, ауданнан облысқа, облыстан республикаға жетеді. Осы күнге дейін үкімет трагедияның нақты ауқымын білмейді. Ресми мәліметтерге сәйкес, Арал облысы, Қызылорда қаласында 500 бас өлген. Мен тек бір ауылда бола тұра, 500 бас санадым. Мен кездестірген бір адам ғана 250 бас жоғалтты,- дейді Садырбаев. Жануарларды қалай құтқарамыз? Егер үкімет төтенше жағдай режимін енгізсе, Маңғыстау мен Қызылорда облыстарында ұйымдасқан шаруа қожалықтарын қолайлы аймаққа тасымалдау керек. Тасымалдау  үшін арнайы техникасы бар қарулы күштерді жұмылдыру қажет. - Бұл аймақтарда шөп енді өспейді. Енді жаңбыр жауса да ... Яғни, жемді малға тасып емес, малды  шығару керек Ұйымдастырылған шаруашылықтарда қазіргі кезде барлығын бірдей асырауға мүмкіндік жоқ  өте көп мал басы бар. Біз қоғамды жұмылдыруға тиіспіз - әркім бұл мәселенің қаншалықты ауқымд екенін түсінуі керек. Бұл елдің азық-түлік қауіпсіздігіне қауіп төндіреді, -  дейді сарапшы. Фермерлерге, аграрийлерге және ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне екі жылға несие беру қажет,- деп есептейді - Мұны іске асыру керек, өйткені көптеген фермерлер солардың арқасында неселерін төлеп отырған  төлдерінен айырылды. Тыйымдар мен стратегиялар Сондай-ақ Өзбекстанға және басқа елдерге астық пен мал азығын экспорттауға тыйым салу қажет. Алдымен өзіңіздің ішкі қажеттіліктеріңізді жабуыңыз керек. Ол үшін Кәсіподақтар корпорациясы мен Ауыл шаруашылығы министрлігін қажетті қаржылық ресурстармен қамтамасыз ету қажет. Республикалық бюджеттен ірі қара, ұсақ малға қанша астық қажет екенін есептеп, жемге субсидия дайындау керек. Бүгінгі күнге дейін оларды төлеу жергілікті бюджеттерден қарастырылған, бірақ ол жерде қаражат жоқ, - дейді Алмасбек Садырбаев. Оның пікірінше, одан да көп стратегиялық маңызға ие  мәселе - сумен қамтамасыз ету. - Мұнай компанияларына Маңғыстау, Қызылорда, Батыс Қазақстан және Атырау облыстарының елді мекендерінің айналасында ауыз сумен ұңғымалар бұрғылауды тапсыру қажет. Жануарларға да, адамдарға да арналған. Бүгінде мал аштықтан да, шөлден де қырылып жатыр. Жануарлар судан 25-30 км қашықтықта жүреді және қайтуға уақыт жоқ. Олар тойып азық жемейді, сәйкесінше энергиялары да жеткіліксіз. Кейде олар суатқа келіп, батпаққа батып қалады, бірақ шығуға күштері жетпейді, - деп өзінің бақылауларымен бөліседі. Ет 5 мың теңгеден Қазір көптеген фермерлер малды етке сойып, олардан құтылып жатыр. Мұндай қарқынмен ел негізгі малынан айрылып, он жылға артқа шегінеді. - Қазір біз көп малды сойып тастасақ, келесі көктемде бір келі ет 5 мың теңге болады. Біздің елде бірақ ет онсыз да қол жетімсіз, көп адам тауық етін  жейді. Басқа тамақ өнімдері автоматты түрде қымбаттайды, ал жануарлар ақуызы халық үшін қол жетімсіз болады. Қазіргі жағдайға фермерлер кінәлі дегенге сенбеймін - болашақта пайдалану үшін жем-шөп сатып алуға бәрінің бірдей мүмкіндігі бола бермейді. Қарапайым трактордың өзі 3 миллионға қымбаттағаннан кейін, - дейді қоғам қайраткері. Болжамдар және тәуекелді бағалау Қазақстан егін өсірушілері одағының төрағасы Виктор Аслановтың айтуынша, мал өсірушілерге жемнің кемінде алты ай резервтік қорын ұстау - ғалымдар мен экономистердің стандартты ұсынысы. Бірақ, өкінішке орай, оны ұстанатындар аз. - Бизнесмендер келесі жылы бәрі шешіледі деген үмітпен қазір бір жылмен өмір сүреді. Фермерлерде әрдайым ақша бола бермейді. Жемді сақтау мүмкіндігі де- бұл біздің бизнес деңгейіміз, - дейді ол. Алдын-ала дұрыс болжам жасай отырып, құрғақшылықты болдырмауға болар еді. Виктор Асланов - Мысалыға, егер Қазгидромет сәуір-мамыр айларында 60% ықтималдықпен құрғақ жыл күтіледі деп айтқан болса, фермерлер құрғақшылыққа төзімді дақылдарды немесе сорттарды таңдар еді Және егу жұмыстарының тәсілдерін де қайта қарар еді. Мүмкін олар бір жерде тәуекелге барар еді, бірақ қазір егістіктерде бұдан да жақсы  өсімдіктер болар еді, - деп атап өтті Асланов. Астық аз Оның бақылаулары бойынша, осы маусымда аграрийлерге де үлкен зиян келтірілді. Өсімдіктер тамыр жүйесін толығымен қалыптастырып үлгермеген, үш-төрт сабақтың орнына біреуі ғана өседі. Бұл қазірдің өзінде кірістіліктің төмендеуі туралы айтады. Ол температура барлық шектеулі нормалардан асатын аймақтарда, төтенше жағдай режиміне өту керек, - деп санайды Сонымен қатар, Асланов несие мерзімін ұзарту бұл жағдайда тиімді шара деп санамайды. - Пандемия кезінде мемлекет осындай қолдау көрсеткен кезде, оны пайдаланған фермерлер банктердің сенімсіз қарыз алушылары ретінде қара тізіміне енгізілді. Шын мәнінде, олар артықшылықтар емес, керісінше, кері әсер алды. Сондықтан, біз ұсыныстар бергенде, ұзартуды бірден алып  тастадық. Басқа шараларға келетін болсақ, біз қазіргі жағдайда мемлекет не істемеуі керектігін атап өттік. Тыйымдар көмектеспейді Ол қандай-да бір жолмен экспортты болдырмауы немесе шектемеуі керек. Себебі қазір аз өнім алған фермерлер экспорттың жабылуына байланысты шығынға ұшырауы мүмкін. Бағаны біздің нарықта соңғы үш маусымда болған негізгі фактор - Ресей факторы реттейтін болады. «Сұр» астық импорты дәл сол жерден келуде Сондықтан, нарықта астық тапшылығыболады  деп ойламаймын - барлығына нан жетеді. Сонымен қатар, экспортты жабуға қатысты қанша ережелер ойлап табылғанымен, оларды айналып өтуге арналған он есе көп саңылаулар табылады. Орталық Азия елдерінде қазақстандық дәнге сұраныс жоғары. Тыйым салынған жағдайда қосарланған нарық пайда болады - ресми нарықпен қатар астық жіберудің заңсыз арналары да іске қосылады. Сондай-ақ, үкімет бағаны қолдан ұстамауы керек, деді ол. Аслановтың айтуынша, қазір бірнеше жылдан бері астық жинап келе жатқан Кәсіподақ корпорациясы үшін жұлдызды сағат келді. Халықтың әлеуметтік жағынан қорғалмаған топтарын қолдау үшін астықты диірмендерге, ал мал өсірушілерге жемді арзан бағамен тарату қажет.

Татьяна КИСЕЛЁВАНЫҢ

365info.kz порталына шыққан  "Джут в Казахстане: акимы на местах скрывают реальные цифры" материалынан аударылды.