Қаскелең, Шамалған деген батыр жоқ: Қазақ жауының атына жер атауын қоймайды

  Қаскелең деген батыр жоқ. Қаскелең деген қалмақтың "бас имам" деген сөзі. Шамалған деген де батырдың аты емес. "Азсыну", "жетіспеу" деген мағынаны беретін ұғым.

---

Байынқол, Нарынқол дегендер де адам аты емес. Қазақшаласақ, Байын қол - "бай өзен", Нарын қол - "жіңішке өзен" деген атау екенін ұғасыз. Бай өзен болатын себебі осы судан әлі күнге алтын шайқап жүрміз. Үкірші деген "сиыршы" яки, сиырға жайлы мекен деген сөз. Кеден (Кеген) адам аты. Жоңғарияны Қытайға сатқан әйгілі Гедэн деген ноян болған. Қазіргі Кетпен тауының басталар тұсындағы Сүмбе өзенінің (Хасаң суы) Текеске құяр саласындағы қыраттардан ескі әдебиеттерде "Гедэн Шань" деп атаған. Гэдень Шань мен Тянь-Шаньның арасы - Текес өзенінің алқабы. Тянь-Шаньның қойнауына кіретін "Шаты" деген өзек бар. Ежелгі Үйсіндердің жаздық астанасы осы Шаты маңында болғанын тарихшылар дәлелдеді. Шаты дегеніміз - қазақтың "сатысы". Қалмақтардың "баспалдақ" деген ұғымына жақын сөз. Тарбағатай деген "суырлы сай", Алтынемел деген "алтын жалатылған ертоқым" болып аударылады. Сүмбе дегеніміз ғибадатхана атауы. Жоңғарлардан қалған мұнан өзге қаншама атау бар. Ол атаудың бәрін батырдың атына айналдырып, әркім өз атасымен жекпе-жекке шығаруды қашан доғарар екенбіз?! Қазақ жауының атына жер атауын қоймайды. Сонда да бір мәселені ұмытпау керек. Тарих алдымен жер атаулары арқылы жазылады. Бұл атаулар біздің қалмақты біржола жойып жіберуіміздің тірі айғағы іспетті. Сондықтан да, ішкі комплексті жеңіп, өткен ғасырлардан қалған атауларға құрметпен қарау керек. 1906-1908 жылдары Маннергейм басқарған экспедицияның Текес бойында түсірген мына суреттеріндегі "қалмақтың қалдықтарына" қарап отырып, қай қайдағы еске түсіп кетті. Сілтеме